Η πράξη της ενδοφλέβιας χορήγησης ηρωίνης δεν είναι παρεκκλίνουσα λόγω της ιδιοσυστασίας της. Είναι απολύτως σύμφωνη με τους κανόνες, αν την χορηγήσει μια νοσοκόμα σ’ ένα ασθενή με συνταγή γιατρού. Η πράξη καθίσταται παρεκκλίνουσα μόνον όταν αυτή τελείται κατά τρόπο ο οποίος δεν έχει ορισθεί δημόσια ως προσήκων. Ο παρεκκλίνων χαρακτήρας μιας πράξης εδράζεται στον τρόπο με τον οποίο αυτή χαρακτηρίζεται δημόσια.[1] Όταν μιλάμε για χρήση ναρκωτικών ως παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, μοιάζει σχεδόν αυτονόητο ότι η αναφορά γίνεται στη χρήση ουσιών η οποία είναι απαγορευμένη από τον ποινικό νόμο, συνιστά, κατά συνέπεια, έγκλημα. Η κυρίαρχη, λοιπόν, αναπαράσταση σε σχέση με τα ναρκωτικά και τους χρήστες τους, καθορίζεται από το θεσμικό καθεστώς διακίνησης των διαφόρων κατηγοριών ουσιών οι οποίες εντάσσονται στον όρο ναρκωτικά. Με άλλα λόγια, η διαφορετική θεσμική αντιμετώπιση των διαφόρων κατηγοριών ψυχοτρόπων ουσιών διαμορφώνει τις αντίστοιχες κατηγορίες παρεκκλίνουσας ή εγκληματικής συμπεριφοράς. Οι κατηγορίες αυτές δεν αντιστοιχούν, κατά κανόνα, σε διαφορετικές φαρμακολογικές ιδιότητες των ουσιών, έτσι ώστε η διαφορά στη θεσμική τους αντιμετώπιση να αντικατοπτρίζει ή να επικυρώνει διαφορετικό βαθμό επικινδυνότητας. Η υπόθεση, λοιπόν, είναι ότι οι βασικές προβληματικές εκφάνσεις που συνδέονται με τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών είναι σε μεγάλο βαθμό απόρροια της ίδιας της θεσμικής τους διαχείρισης η οποία, κατ’ αυτόν τον τρόπο, επιβεβαιώνεται και νομιμοποιείται εκ των υστέρων. Με άλλα λόγια, η διάκριση των ψυχοτρόπων ουσιών σε νόμιμες, παράνομες και με ελεγχόμενη χρήση, αφ’ ενός μεν επηρεάζει σε καθοριστικό βαθμό το ίδιο το πλαίσιο χρήσης τους, συντελώντας και στη εκδήλωση των προβληματικών του εκφάνσεων, αφ’ ετέρου δε συντελεί στη διαμόρφωση των συλλογικών αναπαραστάσεων γύρω από τα εν λόγω φαινόμενα. Οι φράσεις του Μπέκερ που αναφέρονται στην αρχή της παραγράφου, αποτελούν τον σκληρό πυρήνα της θεωρίας της αλληλεπίδρασης. Αποτελούν, όμως, και μια βάση, παρέχουν ένα σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη της προβληματικής γύρω από την χρήση ναρκωτικών ως παρεκκλίνουσα συμπεριφορά. Ο Μπέκερ επίσης, στην πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυσή του για τη διαδικασία διαμέσου της οποίας γίνεται κανείς συστηματικός χρήστης μαριχουάνας, αναφέρεται στον χαρακτήρα των κινήτρων της χρήσης ναρκωτικών. Κατά τον Μπέκερ, λοιπόν, είναι ο χαρακτηρισμός της συμπεριφοράς ως παρεκκλίνουσας αυτός που παράγει και τον προβληματικό χαρακτήρα του κινήτρου και όχι το αντίστροφο: Ένα οποιοδήποτε κίνητρο, συνήθως η περιέργεια για το είδος της εμπειρίας που απορρέει από την χρήση ναρκωτικών, μετασχηματίζεται σε καθορισμένη μορφή δράσης, διαμέσου της κοινωνικής ερμηνείας μιας φυσικής (physical) εμπειρίας που από μόνη της είναι ασαφής, διφο ρούμενη.[2] Η θέση αυτή του Μπέκερ, έρχεται σε αντιπαράθεση με τις συμβατικές αιτιολογικές προσεγγίσεις του θέματος, οι οποίες εκκινούν απ’ την υπόθεση ότι τα κίνητρα της χρήσης ψυχότροπων ουσιών απορρέουν από μια ιδιαίτερη συγκρότηση της προσωπικότητας του χρήστη ή από ένα προβληματικό κοινωνικό υπόστρωμα, λειτουργούν σ’ ένα προγενέστερο της χρήσης επίπεδο και προδιαθέτουν για αυτήν. Κατά τον Μπέκερ, οι αιτιολογικές προσεγγίσεις είναι συνάρτηση της «παθολογικότητας» που προσδίδεται στο κίνητρο: ένα οποιοδήποτε κίνητρο ορίζεται ως παθολογικό συνδεόμενο με τη χρήση παράνομων ναρκωτικών, δηλαδή με συγκεκριμένες μορφές χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών στις οποίες προσδίδεται ένα συγκεκριμένο κοινωνικό νόημα, το οποίο παράγει και τα αντίστοιχα στερεότυπα […] Έτσι η προβληματική εκκινεί από την υπόθεση ότι δεν είναι αυτή καθεαυτή η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών το αντικείμενο της κοινωνικής αποδοκιμασίας, αλλά το κοινωνικό νόημα που προσδίδεται στη χρήση ορισμένων απ’ αυτές, με βάση το οποίο καθορίζονται (κατασκευάζονται) και οι κατηγορίες παρέκκλισης και τροφοδοτούνται τα αντίστοιχα στερεότυπα. Τα δε στερεότυπα, [χρήστης /αντικοινωνικός /εγκληματίας, χρήστης /α-κοινωνικός /άρρωστος/…], επηρεάζουν τόσο το είδος όσο και την ένταση της κοινωνικής αντίδρασης καθώς παράλληλα αντικατοπτρίζουν και την έκβαση της «διαμάχης» ανάμεσα στις ομάδες που διεκδικούν τον πρώτο ρόλο στον ορισμό και τη διαχείριση του ζητήματος στο πλαίσιο του ποινικού ή του ιατρικού ελέγχου. Θα μπορούσε, ωστόσο, να υπάρξει πλήρης έλεγχος της χρήσης των ουσιών που απαγορεύει ο ποινικός νόμος; Μια αφετηρία για την απάντηση θα μπορούσε να συναρτηθεί με το ζήτημα της εκτεταμένης και ενθαρρυνόμενης χρήσης νόμιμων ψυχότροπων ουσιών που χαρακτηρίζει τις περισσότερες από τις σύγχρονες κοινωνίες και διαμορφώνει ένα περιβάλλον «τοξικοφιλίας», εύκολης προσφυγής σε ψυχότροπες ουσίες. Έτσι η διάκριση των ψυχοτρόπων ουσιών σε νόμιμες, παράνομες και με ελεγχόμενη χρήση, ώστε να υπάρχουν και νόμιμες «ασφαλιστικές δικλείδες», μεταφέρει την απαγόρευση σε ένα συμβολικό επίπεδο στο οποίο μάλλον και θα πρέπει να αναζητηθεί και η λειτουργικότητα των συστημάτων κοινωνικού ελέγχου που διαχειρίζονται την απαγόρευση παρά στην αμφίβολη αποτελεσματικότητά τους. Πολλώ μάλλον που ένας αιώνας απαγόρευσης καθιστά την περίπτωση της χρήσης ναρκωτικών ένα από τα πιο ενδεικτικά παραδείγματα περιπτώσεων όπου η καταστολή δημιουργεί πολύ περισσότερα προβλήματα από αυτά τα οποία, με όρους επίσημης ρητορικής, επιχειρεί να επιλύσει. Διότι όταν μιλάμε για παρέκκλιση και κοινωνικό έλεγχο, δεν παραπέμπουμε σε κάποιες υπερβατικές κατηγορίες υπερ-ιστορικού τύπου: Κάθε κοινωνικό σύστημα παράγει τις μορφές παρέκκλισης και κοινωνικού ελέγχου οι οποίες όχι μόνον αντικατοπτρίζουν, αλλά και συντελούν στην αναπαραγωγή των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων [3]
*Το κείμενο αυτό αποτελεί σύνθεση αποσπασμάτων από το Κουκουτσάκη, Α. (2002), Χρήση ναρκωτικών, Ομοφυλοφιλία. Συμπεριφορές μη συμμόρφωσης μεταξύ ποινικού και ιατρικού ελέγχου, Αθήνα, Κριτική
[1] H. Becker (1971:341), Sociological Work, London: Allen Lane
[1] H. Becker (1971:341), Sociological Work, London: Allen Lane
[2] H.Becker (1963/ 1973: 42), Outsiders. Studies in the Sociology of Deviance, New York: Free Press
[3] Melossi D. (1999), ‘Η κοινωνική θεωρία και οι μεταβαλλόμενες αναπαραστάσεις του εγκληματία’, στο Α. Κουκουτσάκη (επιμ.), Εικόνες Εγκλήματος, Αθήνα: Πλέθρον Η εικόνα δημοσιεύεται στη δ/ση: http://oneiractive.pblogs.gr/files/40057-717572499_c12f885db4.jpg
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου