Η βία και η αυθαιρεσία είναι πάγιο γνώρισμα της αστυνομικής δράσης

Συνέντευξη της Νατάσσας Τσουκαλά, στον Νίκο Γιαννόπουλο για το News247, 

16/11/2019, από όπου και η εικόνα

. 1.Διακρίνετε να υπάρχει ένα ενιαίο κυβερνητικό σχέδιο για την επιβολή του δόγματος του Νόμου και της Τάξης και, αν ναι, γιατί η κυβέρνηση το θεωρεί τόσο σημαντικό;

Το δόγμα Νόμος και Τάξη κατέχει εξέχουσα θέση στη δράση της τωρινής κυβέρνησης διότι επιτελεί μια διττή πολιτική λειτουργία. Αφενός, καθώς τα πεδία άσκησης της εξωτερικής και οικονομικής πολιτικής παραμένουν ουσιαστικά καθορισμένα από εθνικά ανεξέλεγκτους παράγοντες, η εσωτερική ασφάλεια αποκτά δυσανάλογα μεγάλες πολιτικές διαστάσεις. Είναι το μόνο πεδίο που παραμένει προσιτό στην κυβέρνηση επιτρέποντάς της να δείξει ότι παράγει έργο προκειμένου να νομιμοποιήσει την εξουσία της στα μάτια των ψηφοφόρων της και γενικότερα των πολιτών.

Αφετέρου, η κυριαρχία αυτού του δόγματος καθιστά σαφείς τις ισορροπίες δυνάμεων εντός του κυβερνώντος κόμματος όπου, προφανώς, η  ακροδεξιά πτέρυγα τείνει να καταλάβει δεσπόζουσα θέση σε βάρος των κεντροδεξιών και φιλελεύθερων τάσεων. Η επιβολή του δόγματος επιτρέπει, επομένως, τη δημιουργία ενός προνομιακού πεδίου εφαρμογής μιας υπερσυντηρητικής ιδεολογίας και ενός πόλου έλξης των αντίστοιχων ψηφοφόρων. Η επίτευξη της επιδιωκόμενης συναίνεσης γύρω από αυτό το δόγμα προϋποθέτει συχνές πολιτικές δηλώσεις, ολοένα και πιο ακραίες, με παράλληλη αποδοχή τους σε μια επίφαση κανονικότητας εκ μέρους των ΜΜΕ. Αναφέρω ενδεικτικά την πρόσφατη δήλωση του υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης σε θέμα παντελώς άσχετο των αρμοδιοτήτων του, περί της αναγκαστικότητας του ξύλου ως μέσου επιβολής του νόμου, η οποία έγινε δεκτή ως απόλυτα φυσιολογική από τους παρευρισκόμενους δημοσιογράφους. 

2. Κρίνετε ότι οι χειρισμοί της Αστυνομίας στα τελευταία περιστατικά (ΑΣΟΕΕ, Εξάρχεια κτλ) βρίσκονται στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της ή υπερβαίνουν τα όρια;

Είναι προφανές ότι στα περιστατικά που αναφέρετε, αλλά και στην πρόσφατη προσαγωγή αφισοκολλητών του ΣΕΚ, η αστυνομία βιαιοπράγησε και αυθαιρέτησε. Δεν εκπλήσσομαι από αυτό, η βία και αυθαιρεσία συνιστούν πάγιο διαχρονικό γνώρισμα της αστυνομικής δράσης, ιδίως όταν οι ένστολοι έχουν την αίσθηση πως οι όποιες παράνομες πράξεις τους θα καλυφθούν από τη φυσική και την πολιτική ηγεσία τους. Θα παραμείνω όμως σε ένα σχετικά λιγότερο συνηθισμένο στοιχείο, τη διακαή επιθυμία ευτελισμού των πολιτών εκείνων που εκλαμβάνονται ως πολιτικοί αντίπαλοι. Είτε πρόκειται για την Πόπη Μέλλιου στο παρελθόν, είτε για τον Λάμπρο Γούλα και τους αφισοκολλητές του ΣΕΚ σήμερα, το αυθαίρετο ξεγύμνωμα πολιτών συνιστά την κατ’ εξοχήν μορφή εξουσιαστικής σχέσης αστυνομίας-πολίτη επειδή ακριβώς ξεφεύγει από τα όρια της άσκησης θεσμικής εξουσίας προκειμένου να την εμπλουτίσει με την ηδονή της σεξουαλικής εξουσιαστικής σχέσης. Χρειάζεται άραγε να τονίσω ότι αυτή η ηδονιστική άσκηση εξουσίας διασύρει και ευτελίζει πρωτίστως τον υπουργό των ενστόλων, και όχι τα θύματά τους; 

3. Έχει κάποιο "διεθνές" πρότυπο όλη αυτή η τάση που υιοθετείται τελευταία από το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και την ΕΛ.ΑΣ;

Ενδεχομένως ναι, σε χώρες με παράδοση αυταρχικών καθεστώτων, που γνώρισαν σύντομες περιόδους εκδημοκρατισμού πριν επανέλθουν στον αυταρχισμό. Στις περιπτώσεις αυτές, ο αυταρχικός επαναπροσδιορισμός της σχέσης αστυνομίας-πολίτη εμπεριέχει και ένα στοιχείο εκδίκησης επειδή, κατά την περίοδο του εκδημοκρατισμού, οι πολίτες τόλμησαν να αμφισβητήσουν, ή αποπειράθηκαν να περιορίσουν, την παντοδυναμία της αστυνομικής εξουσίας.

4. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, η κυβέρνηση έσπευσε να νομοθετήσει για την κατάργηση του ασύλου και πόσο πιθανό είναι να έχουμε φαινόμενα ανάλογα με αυτό της ΑΣΟΕΕ στο άμεσο μέλλον;

Η τωρινή κυβέρνηση θέλει να ταυτιστεί η θητεία της με ιστορικές καμπές. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Άδωνης Γεωργιάδης είχε συγκρίνει τον Παρθενώνα με το μελλοντικό καζίνο στο Ελληνικό, που προβάλλεται ως σύμβολο της προαναγγελθείσας νέας περιόδου οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Στο πλαίσιο αυτής της κατασκευής μιας μεγαλειώδους ιστορικότητας της κυβέρνησης, η κατάργηση του ασύλου σηματοδοτεί τη συμβολική ρήξη με τη μεταπολίτευση. Υπενθυμίζω ότι ο προηγούμενος νόμος επέτρεπε στην αστυνομία να παρέμβει αυτεπαγγέλτως εντός πανεπιστημιακών χώρων αν ήθελε π.χ. να συλλάβει τους δράστες επιθέσεων με μολότοφ. Αυτό που άλλαξε τώρα είναι ότι η αστυνομία χαίρει απεριόριστης διακριτικής ευχέρειας δράσης εντός των πανεπιστημιακών χώρων ακόμα και αν τελούνται εκεί ήσσονος σημασίας αδικήματα.

Δεδομένου ότι τα πρόσφατα γεγονότα στα Εξάρχεια, στην ΑΣΟΕΕ και στο Κερατσίνι δείχνουν σαφώς ότι η αστυνομία δεν διστάζει να δράσει βίαια και αυθαίρετα ακόμα και ενώπιον δημοσιογράφων και δικηγόρων, πιθανολογώ ότι η κατάργηση του ασύλου είναι ιδιαίτατα επικίνδυνη πολιτική απόφαση με απρόβλεπτες συνέπειες. Είναι αφελές, αν όχι ιδεοληπτικό, να θεωρεί κανείς ότι τα όποια προβλήματα εντός των πανεπιστημιακών χώρων μπορούν να λυθούν αποτελεσματικά με κατασταλτικές μεθόδους.

5. Κατοικείτε στα Εξάρχεια. Έχετε αντιληφθεί τι προσπαθεί να κάνει η ΕΛ.ΑΣ. στην περιοχή και πώς προσπαθεί να το κάνει;

Κατά δήλωση της κυβέρνησης, ο αρχικός σχεδιασμός αποσκοπούσε στην έμπρακτη αποδοχή της αστυνομικής εξουσίας από τους κατοίκους των Εξαρχείων μέσω της αστυνομοκρατίας της γειτονιάς. Θα χαρακτήριζα παιδαριώδες το σκεπτικό και γραφική την εικόνα των βαριεστημένων ενστόλων που, όταν δεν πίνουν καφέ, εκφράζονται απαξιωτικά ή χυδαία στους περαστικούς αλλά, σε βάθος χρόνου, το ουσιώδες είναι ότι η οπτική παντοκρατορία τους δεν συνοδεύτηκε από την πάταξη της διακίνησης ναρκωτικών στην πλατεία Εξαρχείων, ούτε από αισθητή μείωση της μικρο-εγκληματικότητας στη γύρω περιοχή.

Συνεπώς, πρόκειται για ένα επικοινωνιακό παιγνίδι εντυπωσιασμού του ανυποψίαστου πολίτη, που έχει καταστεί συστηματικό θύμα παραπληροφόρησης από τη συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ, και για ένα πολιτικό παιγνίδι στείρας επίδειξης ισχύος προς τους φερόμενους ως πολιτικούς αντιπάλους της κυβέρνησης. Σ’ αυτό το διπλό παιγνίδι, η διακήρυξη της ανάγκης τήρησης του δόγματος Νόμος και Τάξη είναι ψευδεπίγραφη – άλλοθι για την όσο το δυνατόν ευρύτερη αποδοχή ελευθεροκτόνων κατασταλτικών πρακτικών και μεθόδων.   

6. Πως μπορεί να λειτουργήσει μία δήλωση σαν και αυτή που έκανε ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη ότι "κάποιοι θέλουν ένα νέο Γρηγορόπουλο;"

Δεδομένου ότι ο Γρηγορόπουλος δολοφονήθηκε από έναν ένστολο λόγω της πολιτικής ιδεολογίας του, πιστεύω πως ο υπουργός προειδοποιεί τη νεολαία ότι κινδυνεύει εν δυνάμει θανάσιμα από την αστυνομία αν ασπάζεται πολιτικές ιδεολογίες που δεν συνάδουν με τις πολιτικές πεποιθήσεις ορισμένων ενστόλων. Δεδομένου επίσης ότι ο υπουργός θα έπρεπε να εγγυάται στους πολίτες τον αποτελεσματικό έλεγχο της αστυνομίας ούτως ώστε αυτός ο κίνδυνος να μην υφίσταται ούτε καν ως ενδεχόμενο, θεωρώ ότι η δήλωσή του συνιστά ουσιαστικά ομολογία αδυναμίας ελέγχου της δράσης της αστυνομίας.

Α. Τσουκαλά, Αναπλ. Καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Παρίσι.

Φοβού τις αυτοεκπληρούμενες προφητείες

Διαβάζω τα μέτρα τα οποία λαμβάνονται ενόψει της επετείου του Πολυτεχνείου, τα οποία εξεικονίζουν για ακόμα μια φορά μια πολιορκημένη πόλη. Η συγκυρία περιλαμβάνει πλήθος Σχολών υπό κατάληψη μετά τα γεγονότα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο καθώς και την πρόσφατη κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου.

Με δυο λόγια, η αναμενόμενη πορεία, δια πολλαπλών αφηγήσεων, εμφανίζεται ως συνθήκη η οποία αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε ταραχές και διασάλευση της τάξης. Αν επιχειρήσουμε, λοιπόν, να δούμε το συμβολικό περιεχόμενο της πολιορκημένης πόλης, ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία  του είναι  αυτή καθεαυτή η εικόνα της και τα μηνύματα τα οποία τείνει να κοινοποιεί. Εάν η εικόνα, λοιπόν, συνοψίζει το μήνυμα της "επιβολής της τάξης" ως κάτι το οποίο είναι και εφικτό και επιθυμητό, ποιες είναι οι ειδικότερες νοηματοδοτήσεις που θα επιτρέψουν να φτάσει το συνολικό μήνυμα στους αποδέκτες; Στην εν λόγω συνθήκη,  προφανώς [ή μάλλον αναπόφευκτα όποια κι αν είναι η πρόθεση], την "επιβολή του νόμου και της τάξης" δεν την σηματοδοτεί μόνο η φυσική παρουσία των αστυνομικών δυνάμεων-στρατιωτάκια ακούνητα κι αγέλαστα παρατεταγμένα εντός ή πέριξ της πολιορκημένης ζώνης, διότι τα  «στρατιωτάκια» είναι πιθανότατο να δράσουν και να δράσουν κατά τρόπο που θα προκαλέσει αντι-δράσεις ή να ανακαλέσει μνήμες από τη νύχτα της 6 Δεκέμβρη 2008, καθώς ο υπουργός ασφαλείας μας την υπενθύμισε επιχειρώντας να αποσείσει τις ευθύνες και να τις μεταθέσει στους «συνήθεις ύποπτους» και στην αντιπολίτευση.  Στην απευκταία, όμως, αυτή την περίπτωση, θα ανατραπεί συνολικά το τοπίο της «τήρησης της τάξης», οπόταν και η υπερ-φυλασσόμενη πόλη θα μετατραπεί και πάλι σε περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης: Η ανάρμοστη εικόνα.

Η εικόνα, όμως, δεν μπορεί να είναι ανάρμοστη -ακόμα και εάν εκπληρωθεί η προφητεία των «έκτροπων»-, όπως δεν μπορεί να εμφανίζεται ανορθολογικός και ο σχεδιασμός που την παράγει.

Ποιο είναι, κατά συνέπεια, για μια ακόμα φορά το μήνυμα που εκπέμπεται; Μια πρώτη απάντηση θα μπορούσε να συναρτηθεί με τα νοήματα τα οποία ενδύεται η επιχειρούμενη αντιστροφή των ρόλων θύτη /θύματος  και την επίκληση της κατηγορίας του θυματοποιημένου φιλήσυχου πολίτη ή και της «ειρηνικής πορείας την οποία αμαύρωσαν κάποιοι με επεισόδια».  Και θα τολμούσα να πω ότι το ζήτημα δεν είναι ποιοτικό αλλά ποσοτικό, η πολιορκημένη πόλη δεν είναι πρωτοφανές φαινόμενο όσο κι αν μεταβάλλεται ποσοτικά ανάλογα με τη συγκυρία (ή, πιο σωστά, την νοηματοδότηση της συγκυρίας), η εικόνα αναπαράγεται και συντηρείται ως θέαμα ή ως τελετουργική υπενθύμιση τού ότι οι δυνάμεις είναι εσαεί διατεταγμένες κατά αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο, και ότι σε συμφέρει να είσαι πάντα από τη σωστή πλευρά των δράσεων και της πόλης.

Όμως προσοχή: όταν σκορπίζεις εύφλεκτα υλικά, προετοιμάζεις φωτιές. Και με τις φωτιές έχεις τις ίδιες πιθανότητες να κάψεις ή να καείς. Να διαρρήξεις, με άλλα λόγια, την εικόνα, πραγματικά ή συμβολικά και αναπόδραστα να φορτωθείς τις συνέπειες, όποιες κι αν είναι οι μιντιακές αφηγήσεις των γεγονότων.