Από τον Θωμά Παπακωνσταντίνου
[με αφορμή την ανάρτηση "Στον ληστή με το ποδήλατο και το κλουβί με το καναρίνι" της 2 Απρίλη 2009]
Βρήκα το κείμενο-σχόλιο που γράφτηκε με αφορμή τη δίκη του Γ. Βούτση Βογιατζή εξαιρετικό τόσο ως προς τη συνθετική του ικανότητα όσο και ως προς το περιεχόμενό του το οποίο κομίζει νέες προτάσεις (τουλάχιστον στα ελληνικά συμφραζόμενα) για μία κριτική ανάλυση που αφορά στα θέματα της ποινικής κουλτούρας. Έτσι λοιπόν, μέσα σε αυτά τα πλαίσια, «προσθέτω» μερικά σχόλια.
Ο P Bourdieu στο «Η Δύναμη του Δικαίου: Στοιχεία για μια Κοινωνιολογία του Νομικού Πεδίου» (Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τευχ. 72, 1989) περιγράφει αρκετά αναλυτικά όλες εκείνες τις συλλογικές εργασίες εξιδανίκευσης του νομικού πεδίου που είναι προορισμένες να διαβεβαιώνουν, μέσα από τη μαγική αποτελεσματικότητα τους, ότι η απόφαση ενός δικαστή εκφράζει τη voluntas legis και όχι τη θεώρηση του κοινωνικού κόσμου που έχει ο ίδιος και η οποία δομείται τόσο από το είδος του πεδίου που του επιτρέπει να «μιλά», όσο και από τη θέση του μέσα σε αυτό. Η δικαστική κατάσταση λειτουργεί ως ένας θεσμισμένα ουδέτερος χώρος που αποσιωπά το γεγονός ότι εκείνη η εργασία της εκλογίκευσης που επιτρέπει στη δικαστική απόφαση να προαχθεί σε απόφανση, οφείλεται πολύ περισσότερο στις ηθικές και κοινωνικές διαθέσεις των φορέων της παρά στους καθαρούς κανόνες (normes) του δικαίου. Ή, με άλλα λόγια, η εφαρμογή του νόμου, δηλαδή το πρακτικό περιεχόμενο του νόμου που αναφαίνεται στην απόφαση, είναι και η οποία εδράζεται σε ένα νομικό, εν προκειμένω δικαστικό, Habitus. η απόληξη μιας συμβολικής πάλης που παράγεται διαμέσου μιας κρίσης
Τα συστήματα εθισμών και έξεων (Habitus) λειτουργώντας αφενός ως συλλογικές αναπαραστάσεις και αφετέρου ως θεμελιωτικά δεδομένα τάξης και κοινωνικών πρακτικών είναι αυτά που επιτρέπουν στο νομικό πεδίο, όπως και σε κάθε πεδίο, να λειτουργήσει δια των υποκειμένων του: να εξάρει και να εφαρμόσει ερμηνείες, να επιτελέσει ιστορικοποιήσεις κανόνων, να παράξει δικαστικές αποφάνσεις. Η σύντομη, έως απλοϊκή, αναφορά στο κείμενο του Bourdieu συνίσταται στη σχέση με το πείραμα του Hulsman. Αυτή η σχέση οργανώνεται γύρω από το εξής σημείο: τα μηχανήματα δεν έχουν Habitus ή εάν είχαν, τότε οι ποινές θα ήταν «εύστοχες».
Τα μηχανήματα δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως υποκείμενα και επομένως δεν έχουν εκείνο τον εξοπλισμό που θα τους επιτρέψει να κάνουν κρίσεις, δηλαδή να ερμηνεύσουν. Η ερμηνεία, συστατική διαδικασία του νομικού πεδίου-ερμηνεία τόσο των ποινικών κανόνων όσο και η δικαστική ερμηνεία του εκάστοτε περιστατικού-, δεν αποτελεί ανακάλυψη ενός νοήματος, δεν συνιστά εξεύρεση δικαίου ή αλήθειας μέσω μιας ποινικής αριθμητικής, αλλά προβολή νοήματος σε μια ποινική κουλτούρα κατά Garland. Αυτή την προβολή τα μηχανήματα εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να την επιτύχουν.Έτσι, εάν το νομικό πεδίο είναι ο προνομιακός τόπος παραγωγής της ποινικής κουλτούρας τότε κάθε τιμωρία που επιβάλλεται εγγράφεται σε ένα νοηματικό χώρο ο οποίος κοινωνεί νοήματα που οφείλουν να είναι δεμένα με το γεγονός του δικαίου. Νομίζω ότι η «παρούσα» ιστορική συγκυρία επιτάσσει μια συγκεκριμένου τύπου ανάλυση που θα αναδείξει την αδυνατότητα της δίκαιης ποινής. Όχι τόσο για να την καταργήσει αλλά για να καταγράψει την επίφαση του δικαίου της.
Ο P Bourdieu στο «Η Δύναμη του Δικαίου: Στοιχεία για μια Κοινωνιολογία του Νομικού Πεδίου» (Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τευχ. 72, 1989) περιγράφει αρκετά αναλυτικά όλες εκείνες τις συλλογικές εργασίες εξιδανίκευσης του νομικού πεδίου που είναι προορισμένες να διαβεβαιώνουν, μέσα από τη μαγική αποτελεσματικότητα τους, ότι η απόφαση ενός δικαστή εκφράζει τη voluntas legis και όχι τη θεώρηση του κοινωνικού κόσμου που έχει ο ίδιος και η οποία δομείται τόσο από το είδος του πεδίου που του επιτρέπει να «μιλά», όσο και από τη θέση του μέσα σε αυτό. Η δικαστική κατάσταση λειτουργεί ως ένας θεσμισμένα ουδέτερος χώρος που αποσιωπά το γεγονός ότι εκείνη η εργασία της εκλογίκευσης που επιτρέπει στη δικαστική απόφαση να προαχθεί σε απόφανση, οφείλεται πολύ περισσότερο στις ηθικές και κοινωνικές διαθέσεις των φορέων της παρά στους καθαρούς κανόνες (normes) του δικαίου. Ή, με άλλα λόγια, η εφαρμογή του νόμου, δηλαδή το πρακτικό περιεχόμενο του νόμου που αναφαίνεται στην απόφαση, είναι και η οποία εδράζεται σε ένα νομικό, εν προκειμένω δικαστικό, Habitus. η απόληξη μιας συμβολικής πάλης που παράγεται διαμέσου μιας κρίσης
Τα συστήματα εθισμών και έξεων (Habitus) λειτουργώντας αφενός ως συλλογικές αναπαραστάσεις και αφετέρου ως θεμελιωτικά δεδομένα τάξης και κοινωνικών πρακτικών είναι αυτά που επιτρέπουν στο νομικό πεδίο, όπως και σε κάθε πεδίο, να λειτουργήσει δια των υποκειμένων του: να εξάρει και να εφαρμόσει ερμηνείες, να επιτελέσει ιστορικοποιήσεις κανόνων, να παράξει δικαστικές αποφάνσεις. Η σύντομη, έως απλοϊκή, αναφορά στο κείμενο του Bourdieu συνίσταται στη σχέση με το πείραμα του Hulsman. Αυτή η σχέση οργανώνεται γύρω από το εξής σημείο: τα μηχανήματα δεν έχουν Habitus ή εάν είχαν, τότε οι ποινές θα ήταν «εύστοχες».
Τα μηχανήματα δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως υποκείμενα και επομένως δεν έχουν εκείνο τον εξοπλισμό που θα τους επιτρέψει να κάνουν κρίσεις, δηλαδή να ερμηνεύσουν. Η ερμηνεία, συστατική διαδικασία του νομικού πεδίου-ερμηνεία τόσο των ποινικών κανόνων όσο και η δικαστική ερμηνεία του εκάστοτε περιστατικού-, δεν αποτελεί ανακάλυψη ενός νοήματος, δεν συνιστά εξεύρεση δικαίου ή αλήθειας μέσω μιας ποινικής αριθμητικής, αλλά προβολή νοήματος σε μια ποινική κουλτούρα κατά Garland. Αυτή την προβολή τα μηχανήματα εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να την επιτύχουν.Έτσι, εάν το νομικό πεδίο είναι ο προνομιακός τόπος παραγωγής της ποινικής κουλτούρας τότε κάθε τιμωρία που επιβάλλεται εγγράφεται σε ένα νοηματικό χώρο ο οποίος κοινωνεί νοήματα που οφείλουν να είναι δεμένα με το γεγονός του δικαίου. Νομίζω ότι η «παρούσα» ιστορική συγκυρία επιτάσσει μια συγκεκριμένου τύπου ανάλυση που θα αναδείξει την αδυνατότητα της δίκαιης ποινής. Όχι τόσο για να την καταργήσει αλλά για να καταγράψει την επίφαση του δικαίου της.
Ένα ακόμα στοιχείο που θα πρόσθετα αφορά το θέμα της νομιμοποίησης της επιβληθείσας ποινής: αν δεχθούμε ότι η σχέση τιμωρού / τιμωρούμενου είναι μια κατεξοχήν εξουσιαστική σχέση, προκειμένου να λειτουργήσει η ποινή [τουλάχιστον με βάση τους στόχους που της αποδίδει η επίσημη θεωρητική της θεμελίωση] η εξουσία του τιμωρού να απονέμει δικαιοσύνη θα πρέπει να είναι νομιμοποιημένη από μέρους του τιμωρούμενου, διαφορετικά η ποινή εκλαμβάνεται ως καθαρή βία και η απονεμόμενη δικαιοσύνη άδικη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε έρευνα της εγκληματολογικής ομάδας του ΕΚΚΕ, για τον θεσμό της φυλακής στην Ελλάδα,
η εικόνα της φυλακής στις παραστάσεις των εγκλείστων εμφανίζεται αρνητική σε ποσοστό 82%.
Οι ερευνητές είχαν προσδιορίσει ως εξής τη θετική λειτουργία της φυλακής: «η διαπαιδαγώγηση και δημιουργία σωστών πολιτών ή η δίκαιη πληρωμή του κακού που κάποιος έκανε».
Η έρευνα αυτή ξεκίνησε το 1983 με υπεύθυνο τον Ηλία Δασκαλάκη. Μετά τον θάνατό του, το 1986, η ομάδα προχώρησε στην επεξεργασία των στοιχείων τα οποία είχαν προκύψει από την μέχρι τότε βασική έρευνα και τα οποία δημοσιεύθηκαν στο ειδικό τεύχος της Επιθεώρησης Κοινωνικών Ερευνών, 1988, 68Α, Αφιέρωμα στον Ηλία Δασκαλάκη. Το συγκεκριμένο στοιχείο βρίσκεται στην σ. 254