Το "κράτος των Εξαρχείων"...

...ή Ο νόμος δυτικά του Ρίο Πέκος

Όταν στις αφηγήσεις του φόβου, στις οποίες επιδίδονται ανηλεώς εκφωνητές, σχολιαστές και παραθυρόβιοι των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων, αναφέρεται το "κράτος των Εξαρχείων", η νοηματοδότηση είναι εκκωφαντικά σαφής: ένας χώρος εκτός νόμου στον οποίο συντελούνται παράνομες πράξεις και ενδιαιτώνται έπικίνδυνες ομάδες αναρχικών. Μάλιστα τον Νοέμβρη του 2007, ο λόγος περί του κράτους των Εξαρχείων συναρθρώθηκε ρητά με την υπόθεση των Ζωνιανών με όρους ανομίας, «άβατου» και πολιτικής ανοχής [1].

Παράθυρο στα Εξάρχεια. Αντλώντας από την Guye Tuchman, η είδηση είναι ένα παράθυρο στον κόσμο, το οποίο, όπως κάθε παράθυρο, ορίζει και περιορίζει την θέαση των γεγονότων. Αν στα Εξάρχεια, λοιπόν, γίνονται "μάχες" και το παράθυρο συνεχίζει να σου δείχνει τις μολότοφ, ο κακός της ιστορίας είναι αυτός που ρίχνει τις μολότοφ ενώ μέσα από την επανάληψη αποκτά περιεχόμενο και η κατασκευή "κράτος των Εξαρχείων". Κάτι αντίστοιχο με τις διαδηλώσεις, όπου οι ρεπόρτερ, τοποθετημένοι συνήθως και για λόγους ασφάλειας πίσω από τις δυνάμεις καταστολής, παράγουν την εικόνα των επιτιθέμενων διαδηλωτών που τροφοδοτεί τον λόγο περί "κοινωνικής αταξίας" και ανάγκης λήψης μέτρων.

Στις 6 Δεκέμβρη, το παράθυρο έδειξε άλλη εικόνα. Τραγική. Αυτή η εικόνα, όμως, δεν συναρθρώθηκε με τον λόγο περί "κράτους των Εξαρχείων" γιατί τότε ο λόγος θα ήταν περί "κράτους δυτικά του Ρίο Πέκος", όπου όπως ο λουκιλούκειος δικαστής Ρόι Μπιν έκανε του κεφαλιού του όταν κάτι τον ενοχλούσε, έτσι και οι δυνάμεις του νόμου και της τάξης όταν θυμώνουν... παρεκτρέπονται. Κι όταν κτυπάνε στα κουτουρού, κάποιον θα βρει ο χάρος, όπως και τον βρήκε. Αλλά συμβαίνουν κι αυτά, θα σου πει ο άλλος και αν, υπό το κράτος της ταραχής, του ξεφύγουν και λόγια, θα σου πει επίσης ότι το θύμα ήταν "γνωστό στις Αρχές" και θα καταγραφεί κι αυτό στην ιστορία. Αν, λοιπόν, σ' ένα οριακό γεγονός όπως η δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, η πολιτική απάντηση δεν πήγε πέρα από την έκφραση οδύνης και ευχολόγια να μην ξανασυμβεί θανατηφόρο "μεμονωμένο περιστατικό", είναι πια θέμα χρόνου: η ανομία απλώς παγιώνεται ως τρόπος τήρησης του νόμου και της τάξης, με κατά βούληση χρήση δακρυγόνων, γκλομπς και περιστρόφων και στην εικόνα ίσα να χωράνε οι μεταγωγές τραυματιών στα νοσοκομεία, παραπλεύρως των προσαγωγών υπόπτων στα αστυνομικά τμήματα.

Τα βαριά τραυματισμένα παιδιά της χθεσινής "μάχης" αφέθηκαν ελεύθερα γιατί δεν προέκυψαν στοιχεία σε βάρος τους. Τόσο μόνο.

Και όταν οι κάτοικοι των Εξαρχείων φοράνε κονκάρδες που γράφουν "Μένω στα Εξάρχεια, πειράζει;", η μόνη απάντηση που μοιάζει να έχουν πάρει από επίσημα χείλη είναι, "Κακό του κεφαλιού σου". Κυριολεκτικά.

[1] Ο Τύπος δεν έμεινε προφανώς πίσω, και το παράδειγμα το αντλώ από έντυπο μέσο: "Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι στην Ελλάδα οι νόμοι δεν εφαρμόζονται πάντα. Τώρα μάθαμε ότι δεν εφαρμόζονται και παντού. Υπάρχουν περιοχές της ελληνικής επικράτειας όπου η επιβολή του νόμου δεν είναι αυτονόητη. Είτε για λόγους παράδοσης, όπως είναι η ορεινή Κρήτη, είτε για λόγους «επανάστασης», όπως είναι τα Εξάρχεια. Χθες το κράτος δικαίου υπέστη μια διπλή ήττα. Δυο περιοχές της χώρας διεκδίκησαν –και δυστυχώς επέτυχαν– την εξαίρεσή τους. «Επαναστάτες» με βαριοπούλες κατέστρεψαν για πολλοστή φορά ξένη περιουσία στο κέντρο της Αθήνας, διεκδικώντας την απελευθέρωση ενός συλληφθέντα με οπλισμό και κατηγορούμενο για ληστεία τραπέζης. Στα Ζωνιανά Ρεθύμνου έγινε πραγματική μάχη με πυρά και οι διωκτικές αρχές υποχώρησαν ενώπιον της ανομίας" [ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, MONIMEΣ ΣTHΛEΣ, Τίτλος: Υπεράνω του νόμου; 06-11-07] Αναφέρομαι, ωστόσο, στα δελτία ειδήσεων γιατί θεωρώ μεγαλύτερη την ισχύ του τηλεοπτικού μηνύματος να νοηματοδοτεί τα γεγονότα. Καταρχήν το τηλεοπτικό μήνυμα είναι "εφήμερο", τον χρόνο ανάγνωσης το καθορίζει και τον περιορίζει το μέσο. Επιπλέον, βασίζεται στην συνεχή ροή εικόνων που, όπως σημειώνει ο Fiske, σχεδόν σε όλες η δομή και η μορφή τους μας είναι βαθύτατα οικείες, οι κώδικες που χρησιμοποιούνται έχουν στενή συνάφεια με τους κώδικες μέσω των οποίων αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Δίνει, έτσι, την εντύπωση ότι είναι ο φυσικός τρόπος αντίληψης του κόσμου, γεγονός το οποίο ελαχιστοποιεί τις αντιστάσεις του θεατή απέναντι στο κοινοποιούμενο μήνυμα γιατί αποκρύπτει όλες τις διαδικασίες επιλογής κι επεξεργασίας που προηγούνται της μετάδοσής του.