Η κανονικότητα των εξεγέρσεων ή η αντικανονικότητα της φυλακής …

 
Ο επίλογος του άρθρου του Massimo Pavarini στο άρθρο του: Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ “ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΛΥΤΡΩΣΗΣ”

[στο Εικόνες Εγκλήματος, 1999]

"Πράγματι, το να ισχυριστούμε ότι μέσα από το πόνο της φυλακής οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν καλύτεροι και κοινωνικώς πιο χρήσιμοι είναι απλώς και πρωτίστως μια γελοία ιδέα. Δυστυχώς, το κωμικό γίνεται στη συνέχεια τραγικό εάν και όταν αναλογιστούμε ότι το γελοίο και σπλαχνικό αυτό ψέμα χρησίμευσε στην απόκρυψη των όσων διαδραματίζονταν και διαδραματίζονται ακόμη και σήμερα πίσω από τους χοντρούς αυτούς τοίχους. “Arbeit macht frei” ήταν γραμμένο στις εισόδους των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης και εξόντωσης. Υπό την ίδια κυνική έννοια είναι γραμμένο στα συντάγματά μας: Η ποινή πρέπει να αποσκοπεί στην επανακοινωνικοποίηση του κατάδικου”  

Η κανονικότητα των εξεγέρσεων ή η αντικανονικότητα της φυλακής … Αν οι εξεγέρσεις των κρατουμένων στις φυλακές είναι ένα περιοδικό φαινόμενο, οι λόγοι που τις προκαλούν είναι σταθεροί και αφορούν τη δομική παθολογία του θεσμού. Παθολογία η οποία δεν θεραπεύεται με τις επιφανειακές μεταρρυθμίσεις που παρακάμπτουν ή συσκοτίζουν το γεγονός ότι η φυλακή συνιστά ένα πρόβλημα καθεαυτή: γεννά αντί να ελέγχει την εγκληματικότητα, αποκοινωνικοποιεί αντί να βοηθήσει την κοινωνική επανένταξη του εγκλείστου… Μ’ αυτήν την έννοια, οι εξεγέρσεις στις φυλακές είναι εξίσου φυσιολογικές με το ανέβασμα του πυρετού σ’ έναν οργανισμό ο οποίος νοσεί. Όμως οι αναλογίες σταματούν εδώ, καθότι η πραγματικότητα της φυλακής και των εγκλείστων είναι μια πραγματικότητα διαμεσολαβημένη και, ως εκ τούτου, κατασκευασμένη και αναδιατυπωμένη με τους όρους μια συμβατικά αποδεκτής κοσμοθεώρησης που θέλει τον κρατούμενο να είναι ο επίφοβος Άλλος, ο οποίος, εξεγειρόμενος, συνεχίζει διαταράσσει την κανονικότητά μας ακόμα και μέσα από την φυλακή… Ο υπερπληθυσμός και οι κακές συνθήκες διαβίωσης -η κορυφή του παγόβουνου, δηλαδή-, είναι ανάμεσα στα αίτια των εξεγέρσεων τα οποία προβάλλονται κατά κόρον καθώς ενσωματώνονται σ’ ένα κυρίαρχο λόγο περί φυλακής. Έτσι, οι προτεινόμενες λύσεις, που συνοψίζονται κυρίως στη δημιουργία νέων φυλακών με βάση πιο σύγχρονα πανεποπτικά αρχιτεκτονικά σχέδια, «απαντούν» στο πρόβλημα διογκώνοντάς το. Γιατί, στην πραγματικότητα, απαντούν σε άλλο πρόβλημα από αυτό το οποίο προσπαθούν να επικοινωνήσουν στο κοινό και την πολιτεία οι εκάστοτε εξεγερμένοι κρατούμενοι: ο λόγος τους, ενίοτε ανεκλάτητος που εκφέρεται μέσα από κινήσεις απελπισίας, είναι πάντα απονομιμοποιημένος στη βάση της ταύτισης κρατούμενος / εγκληματίας που είναι η δεσπόζουσα εικόνα. Έτσι, αυτό που θα πει ο κρατούμενος θα πρέπει να μας το ερμηνεύσει με συμβατικούς όρους, «κατανοητούς στον καθένα», ένας αξιόπιστος και έγκυρος φορέας λόγου: ο ειδικός επιστήμονας, ο πολιτικός, ο αστυνομικός ή ο δικαστικός εκπρόσωπος· ακόμα και ο κάτοικος της περιοχής που βρίσκονται οι φυλακές. Μέσα από αυτήν την «μετάφραση», οι έννοιες ενδύονται με «κοινωνικά κατανοητά» περιεχόμενα που αναπαράγουν τους όρους ενός κυρίαρχου λόγου: η φυλακή είναι ο χώρος που θα μετατρέψει τον «εγκληματία» σε «ενάρετο άνθρωπο» και όσο αντιδρά ο κρατούμενος σ’ αυτό, αναδεικνύεται η δυσκολία του εγχειρήματος· οι ακρότητες των πειθαρχικών ποινών είναι αναγκαίες για να διατηρηθεί η τάξη στις φυλακές κ.ο.κ. Μια αφετηρία, λοιπόν, για την κατανόηση των εξεγέρσεων στις φυλακές, θα μπορούσε να συναρτηθεί με το θέμα της βίας η οποία ενδημεί στην ίδια τη θεσμική πραγματικότητα του εγκλεισμού και δεν είναι συνάρτηση των συνθηκών κράτησης, καθώς υπάρχει σε κάθε είδους φυλακή. Μιας βίας η οποία δεν είναι μόνον υλική, αλλά περιλαμβάνει και την περιστολή –με θεσμικούς ή άτυπους τρόπους- των δυνατοτήτων αντίδρασης του κρατούμενου σε συνθήκες στις οποίες, για τον καθένα από εμάς, η αντίδραση θα φαινόταν αυτονόητη. Κυρίως γιατί ο κρατούμενος ξέρει αυτό που η κοινωνία ξεχνάει. Ότι η νομοθετική ρύθμιση της στερητικής της ελευθερίας ποινής δεν τον τοποθετεί εκτός της προστασίας του Δικαίου, ενώ η θεσμική πραγματικότητα της φυλακής αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο: ο κρατούμενος δεν έχει δικαίωμα να έχει δικαιώματα για να μπορεί να τα διεκδικεί…

[το κείμενο φιλοξενήθηκε στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία με αφορμή προηγούμενη εξέγερση των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές, τον Μάιο του 2006 μετά το συμβάν με τον τραγικό θάνατο που βρήκαν 4 άνθρωποι, από φωτιά που άναψε στο κελί 80 στον Κορυδαλλό]