Χθες κάθισα και είδα χωρίς διάλειμμα και τα δύο μέρη του video της RAI για τον Franco Basaglia και το πρόγραμμα αποασυλοποίησης που δρομολόγησε στην Τεργέστη και το οποίο οδήγησε στον περίφημο Νόμο Basaglia [180/1978] που προέβλεπε το κλείσιμο των ψυχιατρείων, ρύθμιζε το θέμα του ακούσιου εγκλεισμού και θέσπιζε τη δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας μέσα από ανοικτές, κοινοτικές δομές.
Ένα ταξίδι στον πλανήτη των "αντί-" [όπως αντι-ψυχιατρική ή αντι-εγκληματολογία ή αντι-ιδρυματοποίηση της ζωής], τότε που όλα μοιάζαν δυνατά και δεν λυπόμαστε τον χρόνο που διαθέταμε διαβάζοντας, κάτι έστω από τα αιρετικά κείμενα που δυναμίτιζαν τα ιερά και τα όσια μιας εποχής που πιστεύαμε ότι τέλειωνε, πριν ζαλωθούμε το μπουγέλο και τα πινέλα για την αφισοκόλληση, πριν γράψουμε τα slogan στα πανό.
Δεν ναρκισσεύομαι, λέω πως ήμασταν τόσο συγκινητικά ανυποψίαστοι, τόσο εκρηκτικά νέοι ανεξάρτητα ηλικίας. Τόσο αφελείς, εντέλει.
Σε κάποιο σημείο στο video του πρώτου μέρους της εκπομπής, κραυγαλέα ή μη ποσώς μ' ενδιαφέρει γιατί αναπαρίσταται πραγματικό γεγονός, καταλογίζεται στον Basaglia - βοηθό Καθηγητή [με κεφαλαίο το Κ και πεζό το β], ότι ασχολείται πολύ με το διάβασμα και αγνοεί το πεδίο. Εκπαραθυρώνεται, λοιπόν, από το πανεπιστήμιο και τοποθετείται διευθυντής ψυχιατρείου για να σπάσει τα μούτρα του στο πεδίο, να μαλακώσει η αλαζονεία που τον έκανε να μιλάει για ανθρώπους πίσω από την αρρώστεια, για την ίδια την αρρώστεια ως ζητούμενο.
Κάπως έτσι ξεκίνησε το πείραμα της απο-ασυλοποίησης και δεν το λέω σαν ηρωϊκή αφήγηση, σαν έργο ενός ανθρώπου, δεν είναι το πορτραίτο ενός αγίου αλλά τα πορτραίτα εκείνων των άλλων, των πολλών και ανώνυμων αγίων των περίκλειστων χώρων αποκλεισμού. Εκείνων που κατάφεραν και περπάτησαν μετά από χρόνων καθήλωση, αγίων που κατάφεραν και μίλησαν μετά από χρόνια σιωπής, αγίων που διεκδίκησαν να είναι άνθρωποι κουρελιάζοντας τον μανδύα της ιερότητας, της μιαρότητας και του δέους. Το πορτραίτο μιας εποχής που όλα έμοιαζαν πιθανά. Το πορτραίτο μιας εποχής που, σε άλλα μέρη του πλανήτη, κινούσε και το αντι-εγκληματολογικό κίνημα, μιας εποχής που σημαδεύτηκε από τον δριμύτερο λόγο καταγγελίας των θεσμών κοινωνικού ελέγχου που γνώρισε ο 20ος αιώνας.
Δανείζομαι και πάλι από τον Melossi [1999, Κοινωνική θεωρία και μεταβαλλόμενες αναπαραστάσεις του εγκληματία, στο Εικόνες Εγκλήματος]:
Ένα ταξίδι στον πλανήτη των "αντί-" [όπως αντι-ψυχιατρική ή αντι-εγκληματολογία ή αντι-ιδρυματοποίηση της ζωής], τότε που όλα μοιάζαν δυνατά και δεν λυπόμαστε τον χρόνο που διαθέταμε διαβάζοντας, κάτι έστω από τα αιρετικά κείμενα που δυναμίτιζαν τα ιερά και τα όσια μιας εποχής που πιστεύαμε ότι τέλειωνε, πριν ζαλωθούμε το μπουγέλο και τα πινέλα για την αφισοκόλληση, πριν γράψουμε τα slogan στα πανό.
Δεν ναρκισσεύομαι, λέω πως ήμασταν τόσο συγκινητικά ανυποψίαστοι, τόσο εκρηκτικά νέοι ανεξάρτητα ηλικίας. Τόσο αφελείς, εντέλει.
Σε κάποιο σημείο στο video του πρώτου μέρους της εκπομπής, κραυγαλέα ή μη ποσώς μ' ενδιαφέρει γιατί αναπαρίσταται πραγματικό γεγονός, καταλογίζεται στον Basaglia - βοηθό Καθηγητή [με κεφαλαίο το Κ και πεζό το β], ότι ασχολείται πολύ με το διάβασμα και αγνοεί το πεδίο. Εκπαραθυρώνεται, λοιπόν, από το πανεπιστήμιο και τοποθετείται διευθυντής ψυχιατρείου για να σπάσει τα μούτρα του στο πεδίο, να μαλακώσει η αλαζονεία που τον έκανε να μιλάει για ανθρώπους πίσω από την αρρώστεια, για την ίδια την αρρώστεια ως ζητούμενο.
Κάπως έτσι ξεκίνησε το πείραμα της απο-ασυλοποίησης και δεν το λέω σαν ηρωϊκή αφήγηση, σαν έργο ενός ανθρώπου, δεν είναι το πορτραίτο ενός αγίου αλλά τα πορτραίτα εκείνων των άλλων, των πολλών και ανώνυμων αγίων των περίκλειστων χώρων αποκλεισμού. Εκείνων που κατάφεραν και περπάτησαν μετά από χρόνων καθήλωση, αγίων που κατάφεραν και μίλησαν μετά από χρόνια σιωπής, αγίων που διεκδίκησαν να είναι άνθρωποι κουρελιάζοντας τον μανδύα της ιερότητας, της μιαρότητας και του δέους. Το πορτραίτο μιας εποχής που όλα έμοιαζαν πιθανά. Το πορτραίτο μιας εποχής που, σε άλλα μέρη του πλανήτη, κινούσε και το αντι-εγκληματολογικό κίνημα, μιας εποχής που σημαδεύτηκε από τον δριμύτερο λόγο καταγγελίας των θεσμών κοινωνικού ελέγχου που γνώρισε ο 20ος αιώνας.
Δανείζομαι και πάλι από τον Melossi [1999, Κοινωνική θεωρία και μεταβαλλόμενες αναπαραστάσεις του εγκληματία, στο Εικόνες Εγκλήματος]:
"Eκείνη η περίοδος δεν ήταν μόνο περίοδος μίας γενικευμένης αναταραχής στη Bόρεια Aμερική και την Eυρώπη, μίας χωρίς προηγούμενο ισχύος της εργατικής τάξης (Boddy και Crotty 1975), μίας νέας προοδευτικότητας και πειραματισμού σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, αλλά, επίσης, μίας γενικευμένης, συστηματικής, σκληρής κριτικής των παραδοσιακών τρόπων επιβολής ποινών και ειδικότερα της φυλακής. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή την περίοδο βρίσκουμε συγκεντρωμένα: διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις στις φυλακές σε όλες τις εκβιομηχανισμένες χώρες, συνεχείς εκκλήσεις για ποινική μεταρρύθμιση οι οποίες, σε ορισμένες περιπτώσεις, προσέγγιζαν την έκκληση για την ολοκληρωτική κατάργηση της φυλακής, την εμφάνιση αναθεωρητικών τάσεων στην ιστορία και την κοινωνιολογία της τιμωρίας η οποία κορυφώθηκε με το έργο του Michel Foucault Discipline and Punish (Επιτήρηση και Tιμωρία ) το 1975 και, τελικά, την τάση μείωσης του ποσοστού του ποινικού πληθυσμού σε πολλές Δυτικές χώρες.[1] Στις Hνωμένες Πολιτείες, το 1973 η National Advisory Commission on Criminal Justice Standards (Eθνική Συμβουλευτική Eπιτροπή για τα Mέτρα της Ποινικής Δικαιοσύνης) και το National Council on Crime and Deliquency (Eθνικό Συμβούλιο για το Έγκλημα και της Παρεκκλίνουσα Συμπεριφορά) προχώρησε τόσο ώστε να προτείνει ένα μορατόριουμ στην ανέγερση φυλακών και τη χρήση του εγκλεισμού ως ενός εξαιρετικά περιορισμένου μηχανισμού τελικής διεξόδου (Zimring και Hawkins 1991: 65- 6, 87). Και σημειώνω: συνεχείς εκκλήσεις για ποινική μεταρρύθμιση οι οποίες, σε ορισμένες περιπτώσεις, προσέγγιζαν την έκκληση για την ολοκληρωτική κατάργηση της φυλακής".
Outsiders του Becker, Επιτήρηση και Τιμωρία του Foucault, Against Criminology του Cohen, Becoming Deviant του Matza, The New Criminology των Taylor, Walton και Young, Punishment and Social Structure των Rusche και Kirchheimer, The Prison and the Factory των Melossi και Pavarini, Criminologia Critica e critica del Diritto Penale του Baratta, Ψυχιατρική και Αντιψυχιατρική και Ο θάνατος της οικογένειας του Cooper, Η Βιομηχανία της τρέλας του Szasz, Istituzione negata των Franco και Franca Basaglia, Στίγμα και Άσυλα του Goffman..., λίγα, ελάχιστα μόνο, όπως τα θυμάμαι και σε τυχαία σειρά, φρέσκα, αξόδευτα ακόμα σε λαϊκές αφηγήσεις και φτηνά σλόγκαν τα έργα που συντόνιζαν το μυαλό και το χέρι μας.
Όμως δεν ήμασταν εμείς οι καλοί, ήταν η εποχή που σήκωνε το φρύδι στις ευκολίες, που γινόταν χαράκωμα ανάμεσα στο αίτημα και το φτηνιάρικο, ετοιμοπαράδοτο επιχείρημα. Και για να ξαναγυρίσω στον Bsaglia, ήταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που τον συνέδραμε να φτύσει το πανεπιστήμιο εάν ο όρος για πανεπιστημιακή καριέρα ήταν να βάλει στη στρούγκα το λαμπερό μυαλό του.
Ξαναθυμήθηκα, λοιπόν, κάτι που είχα διαβάσει κι εξονυχιστικά συζητήσει τότε: εάν η κρίση νομιμοποίησης της ιδρυματικής μεταχείρισης της ψυχικής ασθένειας οδήγησε σε κάποιες περιπτώσεις στο κλείσιμο των ψυχιατρείων, η φυλακή ως θεσμός αποκλεισμού είναι πολύ πιο ανθεκτικός και πρέπει να δούμε πώς θα τοποθετηθούμε απέναντι σ' αυτήν την πραγματικότητα, παλεύοντας με τις αντιφάσεις μας ανάμεσα στην ηρωοποίηση [ενίοτε και καθαγίαση] του παράνομου ως πολιτικά δρώντος υποκειμένου [κάτι σαν, "μπουρλότο και φωτιά σε όλα -άντε, εκτός από μερικά!- κελιά"] και στην κατεγγελία του πολιτικού ρεφορμισμού [τουτέστιν, ξεπουλήματος] αν θέταμε το ζήτημα να μην "αγιάσει" στ' αλήθεια ο κρατούμενος μέχρι να μας κάτσει το ραντεβού μ' εκείνη την κοινωνία που δεν θα έχει φυλακές.
Τότε.
Και τι να πει κανείς για τώρα, που η φυλακή αποδεικνύει πλέον περίπτρανα ότι ήταν, είναι και θα παραμείνει ο κυρίρχος τιμωρητικός θεσμός γιατί επιτελεί δυσαναπλήρωτες λειτουργίες στο θεσμικό "νοικοκύρεμα" της αταξίας των κοινωνικών και οικονομικών όρων; Να αγνοήσουμε τα δεδομένα; Να κτυπήσουμε το ποδι κάτω και να σηκώσουμε τη γροθιά ψηλά ζητώντας να καταργηθούν οι φυλακές; Βαριέμαι να το κάνω, αλλά έτσι κι αλλιώς δεν αυτή η ένστασή μου. Η ένστασή μου είναι ότι η φυλακή δεν αυτονομείται απ' τα συμφραζόμενα που της προσδίδουν πρωταγωνιστικούς ρόλους. Η ένστασή μου είναι ότι στη φυλακή υπάρχουν κρατούμενοι κι εγώ χάνω την επαφή μου με το αντικείμενο όταν αυτό ορίζει ότι ο κρατούμενος αξίζει την προσοσχή μας μόνον εάν και όταν η οδύνη του συνηχεί με τα συνθήματά μας, αλλιώτικα είναι πολτός, μάζα, αποπροσωποποιημένος, μια εναλλακτική κατασκευή συλλογικού υποκειμένου ως raison d' être των κινητοποιήσεων. Ή μήπως οι κρατούμενοι θα σταματήσουν να πεθαίνουν [βιολογικά και κοινωνικά] στα κελιά τους εάν κάθε θάνατος συνοδεύεται από μια μηχανοκίνητη πορεία στη συγκεκριμένη φυλακή; Κι αν κάποιος τα πει αλλιώς θα του θυμώσουμε, θα τον προσβάλλουμε, θα του πετάξουμε τις ώρες πτήσης στα μούτρα για να αποστομωθεί; Όχι, δεν εννοώ ότι με αφορά προσωπικά αυτό το παιγνίδι, απλώς ότι αισθάνομαι ξυπόλυτη στ' αγκάθια μιας εποχής που δεν σου δίνει πια τίποτα που να μην είναι ετοιμοπαράδοτο, ποικίλης υφής και προέλευσης, αλλά εγώ εξακολουθώ ν' απεχθάνομαι τους αποκλεισμούς.
Να πω για μια ακόμα φορά "ας πρόσεχα τις κεκτημένες μου ταχύτητες"; Ας το πω, τζ'αμπα είναι...
[1] Σίγουρα μεταξύ αυτών στις HΠA (Calahan 1979) και στην Iταλία (Melossi 1998b).Outsiders του Becker, Επιτήρηση και Τιμωρία του Foucault, Against Criminology του Cohen, Becoming Deviant του Matza, The New Criminology των Taylor, Walton και Young, Punishment and Social Structure των Rusche και Kirchheimer, The Prison and the Factory των Melossi και Pavarini, Criminologia Critica e critica del Diritto Penale του Baratta, Ψυχιατρική και Αντιψυχιατρική και Ο θάνατος της οικογένειας του Cooper, Η Βιομηχανία της τρέλας του Szasz, Istituzione negata των Franco και Franca Basaglia, Στίγμα και Άσυλα του Goffman..., λίγα, ελάχιστα μόνο, όπως τα θυμάμαι και σε τυχαία σειρά, φρέσκα, αξόδευτα ακόμα σε λαϊκές αφηγήσεις και φτηνά σλόγκαν τα έργα που συντόνιζαν το μυαλό και το χέρι μας.
Όμως δεν ήμασταν εμείς οι καλοί, ήταν η εποχή που σήκωνε το φρύδι στις ευκολίες, που γινόταν χαράκωμα ανάμεσα στο αίτημα και το φτηνιάρικο, ετοιμοπαράδοτο επιχείρημα. Και για να ξαναγυρίσω στον Bsaglia, ήταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που τον συνέδραμε να φτύσει το πανεπιστήμιο εάν ο όρος για πανεπιστημιακή καριέρα ήταν να βάλει στη στρούγκα το λαμπερό μυαλό του.
Ξαναθυμήθηκα, λοιπόν, κάτι που είχα διαβάσει κι εξονυχιστικά συζητήσει τότε: εάν η κρίση νομιμοποίησης της ιδρυματικής μεταχείρισης της ψυχικής ασθένειας οδήγησε σε κάποιες περιπτώσεις στο κλείσιμο των ψυχιατρείων, η φυλακή ως θεσμός αποκλεισμού είναι πολύ πιο ανθεκτικός και πρέπει να δούμε πώς θα τοποθετηθούμε απέναντι σ' αυτήν την πραγματικότητα, παλεύοντας με τις αντιφάσεις μας ανάμεσα στην ηρωοποίηση [ενίοτε και καθαγίαση] του παράνομου ως πολιτικά δρώντος υποκειμένου [κάτι σαν, "μπουρλότο και φωτιά σε όλα -άντε, εκτός από μερικά!- κελιά"] και στην κατεγγελία του πολιτικού ρεφορμισμού [τουτέστιν, ξεπουλήματος] αν θέταμε το ζήτημα να μην "αγιάσει" στ' αλήθεια ο κρατούμενος μέχρι να μας κάτσει το ραντεβού μ' εκείνη την κοινωνία που δεν θα έχει φυλακές.
Τότε.
Και τι να πει κανείς για τώρα, που η φυλακή αποδεικνύει πλέον περίπτρανα ότι ήταν, είναι και θα παραμείνει ο κυρίρχος τιμωρητικός θεσμός γιατί επιτελεί δυσαναπλήρωτες λειτουργίες στο θεσμικό "νοικοκύρεμα" της αταξίας των κοινωνικών και οικονομικών όρων; Να αγνοήσουμε τα δεδομένα; Να κτυπήσουμε το ποδι κάτω και να σηκώσουμε τη γροθιά ψηλά ζητώντας να καταργηθούν οι φυλακές; Βαριέμαι να το κάνω, αλλά έτσι κι αλλιώς δεν αυτή η ένστασή μου. Η ένστασή μου είναι ότι η φυλακή δεν αυτονομείται απ' τα συμφραζόμενα που της προσδίδουν πρωταγωνιστικούς ρόλους. Η ένστασή μου είναι ότι στη φυλακή υπάρχουν κρατούμενοι κι εγώ χάνω την επαφή μου με το αντικείμενο όταν αυτό ορίζει ότι ο κρατούμενος αξίζει την προσοσχή μας μόνον εάν και όταν η οδύνη του συνηχεί με τα συνθήματά μας, αλλιώτικα είναι πολτός, μάζα, αποπροσωποποιημένος, μια εναλλακτική κατασκευή συλλογικού υποκειμένου ως raison d' être των κινητοποιήσεων. Ή μήπως οι κρατούμενοι θα σταματήσουν να πεθαίνουν [βιολογικά και κοινωνικά] στα κελιά τους εάν κάθε θάνατος συνοδεύεται από μια μηχανοκίνητη πορεία στη συγκεκριμένη φυλακή; Κι αν κάποιος τα πει αλλιώς θα του θυμώσουμε, θα τον προσβάλλουμε, θα του πετάξουμε τις ώρες πτήσης στα μούτρα για να αποστομωθεί; Όχι, δεν εννοώ ότι με αφορά προσωπικά αυτό το παιγνίδι, απλώς ότι αισθάνομαι ξυπόλυτη στ' αγκάθια μιας εποχής που δεν σου δίνει πια τίποτα που να μην είναι ετοιμοπαράδοτο, ποικίλης υφής και προέλευσης, αλλά εγώ εξακολουθώ ν' απεχθάνομαι τους αποκλεισμούς.
Να πω για μια ακόμα φορά "ας πρόσεχα τις κεκτημένες μου ταχύτητες"; Ας το πω, τζ'αμπα είναι...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου