το πιο δύσκολο μάθημα...

Σ' εκείνο το δύσκολο μάθημα της εγκληματολογικής θεωρίας, όταν πρέπει να γίνει το πέρασμα από τις βεβαιότητες του θετικιστικού παραδείγματος στα ζητήματα που θέτει το κριτικό/αποδομητικό παράδειγμα, εάν δεν με προλάβει κάποια ερώτηση που να αναφέρεται σε αξίες όπως η ελευθερία ή η ανθρώπινη ζωή που τυγχάνουν καθολικής προστασίας άρα δεν μπορεί να είναι σχετικές, ανασύρω εγώ απ' το καπέλο του μάγου τα παραδείγματα! Σημειώνω ότι είναι δευτεροετείς φοιτητές, με ζέοντα ακόμα τα σημάδια που τους άφησε η κοινωνικοποίηση στον γυμνασιακό/λυκειακό τρόπο μετάδοσης της γνώσης κι έτσι το Homo sacer ή η κατάσταση εξαίρεσης ως εισαγωγικά παραδείγματα μάλλον θα αποψίλωναν το ακροατήριο... Με το μαλακό, λοιπόν, μέχρι το παράδειγμα να οδηγήσει στη θεωρία, ν' ανοίξει βεντάλια η θεωρία και να λήξει κάποτε το διδακτικό εξάμηνο με ό,τι κερδίζουμε και ό,τι χάνουμε κάθε φορά, με τον θετικό ή αρνητικό απολογισμό του.

Αυτή τη δύσκολη χρονιά που τέλειωσε ημερολογιακά, ο προσωπικός μου απολογισμός αναφέρεται μεν στα παραπάνω αλλά όπως αυτά μεταφέρονται στο βιωματικό επίπεδο: μια απόλυτη αίσθηση ματαιότητας! Σαν να πρέπει να ξανακαθίσω εγώ στα θρανία και να έχω, τρανούς δασκάλους, εκπρόσωπους των διαχειριστών της υγείας, της ζωής, της ελευθερίας· απόλυτων αξιών, δηλαδή, όπως το θέτουν οι δικοί μου φοιτητές σ' εκείνο το δύσκολο μάθημα. Να με μάθουν, λοιπόν, οι διαχειριστές πώς να γίνομαι πειστική μετατρέποντας το άτομο από απόλυτη αξία σε κλινική ή ιδιότυπη κοινωνική περίπτωση, να ψηλαφίσω πρώτα και μετά να εμπιστευθώ την πραγματική ζυγαριά στην οποία εκτιμώνται οι [λεγόμενες απόλυτες] αξίες. Κυρίως να μάθω να αποδέχομαι ψύχραιμα, χωρίς οργή τις "παράπλευρες απώλειες", γιατί έτσι λειτουργεί το σύστημα και πώς θα γίνει αν δεν μάθεις να εξηγείς εύγλωττα και τεκμηριωμένα τα πολλαπλά αποτελέσματα αποκλεισμού που παράγονται διοχετεύοντας "ζωές ανάξιες να βιωθούν" σε σκουπιδότοπους, σε φυλακές και ψυχιατρεία;

Να με μάθουν, επίσης, οι διαχειριστές πότε θα κρύβω λόγια σε σχέση με τις ευθύνες μου και πότε δεν θα με παίρνει πια και θα πρέπει να τις αποκαλύπτω· πότε θα αποδίδω σε άλλους τις δικές μου ανεπάρκειες ή πότε θα επικαλούμαι την πίεση που μου ασκείται, πώς ανοιγοκλείνουν, με δυο λόγια, χωρίς τριγμούς οι πόρτες που σε μεταφέρουν από την απουσία στην διεκπεραίωση και τούμπαλιν, πώς μπορείς λοιπόν να πετύχεις να έχεις πίτα ολάκερη και σκύλο χορτάτο την καλή σου φήμη. Αυτά είναι χρήσιμα μαθήματα, τα άλλα είναι αέρας κοπανιστός για εκείνους τους "θεωρητικούς" που δεν λερώνουν τα χέρια τους στο πεδίο ή που, όταν προσεγγίσουν το πεδίο, το κάνουν με όρους μετωπικής σύγκρουσης δυσκολεύοντας ακόμα παραπάνω τη διεκπεραίωση των περιστατικών από τους διαχειριστές...

Το πιο δύσκολο μάθημα, λοιπόν. Το πέρασμα από τις βεβαιότητες για την ανάγκη κριτικής των θεσμών στο πεδίο, εκεί όπου οι θεσμοί λειτουργούν μέσα από άτομα και όχι ως απρόσωποι μηχανισμοί. Και τι να πεις για τα άτομα/ διαχειριστές; Μονά ζυγά δικά τους, υπάρχει πάντα μια πειστική και τεκμηριωμένη αιτιολογία γι' αυτό το σκοτεινό κομμάτι της βίας που όχι απλώς δεν ορίζεται ως τέτοια αλλά ασκείται με όρους κανονικότητας των αποκλεισμών τους οποίους παράγει: πλήρως ορθολογικοποιημένους επιπλέον, εκεί ακριβώς όπου υποχωρούν τα ανθρωπιστικά πρότυπα απέναντι στην ανελαστικότητα των ελέγχων· εκεί όπου, προκειμένου να λειτουργήσει ακώλυτα το σύστημα κυρώσεων ή παροχών -δεν έχει σημασία το είδος καθώς, έτσι κι αλλιώς, συγκλίνουν στην νομιμοποίηση επιχειρημάτων αποκλεισμών-, κάποιοι καταχωρίζονται ως "εκ φύσεως" ή "εκ θέσεως" αποκλεισμένοι από τα ιδεατά πρότυπα ψυχικής υγείας ή νομοταγούς συμπεριφοράς. Πού είναι το πρόβλημα, λοιπόν, αν διεκπεραιώσεις τον αποκλεισμό; Πού χάνεται το κύρος ή η νομιμοποίηση δράσεων ή παραλείψεων των διαχειριστών, αν το παιγνίδι έχει παιχτεί τόσες φορές που ξέρουμε απέξω κι ανακατωτά το τέλος του;

 Θυμάμαι την αντίδραση μιας παλιάς μου φοιτήτριας, της Λέας Ευσταθίου, στην συζήτηση που ακολούθησε την, από μέρους της, παρουσίαση του έργου του Goffman, Άσυλα: "Ποτέ δεν θα μπορούσα να το φανταστώ! Ποτέ δεν θα μπορούσα να το ζήσω!"

Και ποιος θα μπορούσε να το ζήσει, Λέα; Και ποιος θα μπορούσε να το ζήσει ξανά και ξανά, ως εάν αυτή να είναι η μόνη του επιλογή;

Μια απόλυτη αίσθηση ματαιότητας, λοιπόν, εκεί όπου συντελείται η μετωπική σύγκρουση με το πεδίο, τα άτομα/θύματα και τα άτομα/θύτες· εκεί όπου πρέπει υποχρεωτικά να κάνεις το επόμενο βήμα, πριν αφεθείς να γίνεις -εκ φύσεως και εκ θέσεως - διαχειριστής...