Ποιο είναι δήθεν το έδαφος πάνω στο οποίο θεμελιώνεται η συνύπαρξη υπηρεσιακών δομών υπό τη κυβερνητική σκέπη του νεοσυσταθέντος Υπουργείου της Προστασίας του Πολίτη; Ποια είναι εκείνη η λογική, η παραδοχή της οποίας εξαναγκάζει σε ονομαστική αλλαγή έννοιες, όρους, τίτλους και καθίσταται ο αναγκαίος συμπλέκτης της νοηματικής μεταποίησης τους; Ερωτήματα που θα παραμείνουν ανοικτά αλλά θα αποτελέσουν τον οδηγό της σύντομης ανάλυσης που ακολουθεί. Το νέο όνομα του Υπουργείου(και κατά συνέπεια το («)νέο(») Υπουργείο), έκτυπο σύμβολο κυβερνητικής στρατηγικής, δεν σηματοδοτεί τόσο την αλλαγή πολιτικής, αλλά ανοίγει ερμηνευτικούς λογαριασμούς με την ταυτότητα των καταστάσεων. Οι υπηρεσίες της πυροσβεστικής, των πληροφοριών, του λιμενικού, της πολιτικής προστασίας, της αστυνομίας έχουν κάτι κοινό-από το οποίο συχνά προκύπτει η «συνομιλία» τους σε επίπεδο δομών ή η συνεργασία τους σε επίπεδο επιχειρήσεων: παραπέμπουν κυρίως σε καταστάσεις και ειδικότερα σε καταστάσεις που αφορούν και εντοπίζονται στο εσωτερικό της κρατικής τοπογραφίας. Ανεξάρτητα από το είδος και το βαθμό αυτών των καταστάσεων, η όποια διαχείριση τους από την κρατική μηχανή ανακύπτει υπό το κυβερνητικό βάφτισμα ως «προστασία» και δη ως «προστασία του πολίτη». Η καθιέρωση του εν λόγω τίτλου συνιστά την προσπάθεια θεσμικής μεταποίησης του τίτλου σε όνομα που «πιστοποιεί» την ταυτότητα των καταστάσεων ενώ ταυτόχρονα εξεικονίζει εκ των προτέρων -εξ ονόματος- μία, μόνιμη και διαρκή κατάσταση που απαιτεί μία συγκεκριμένου τύπου κρατική «προστασία». Έτσι η κυβερνητική μέριμνα για το όνομα του εν λόγω υπουργείου, εκτός του ότι πασχίζει να κυρώσει, με τον πλέον θεσμικό τρόπο, έναν ορισμό των καταστάσεων που εμπίπτουν στις αρμοδιότητες των παραπάνω υπηρεσιών, παράγει και μια αναπαράσταση της συνθήκης κάτω από την οποία ζει ή βρίσκεται ο «Πολίτης»: «επικίνδυνη», «ανασφαλής» κατάσταση. Επιπρόσθετα, η θεσμική κατασκευή της συνθήκης δια της οποίας πριμοδοτείται και επικυρώνεται ο ιστορικός μετασχηματισμός του παραδείγματος της ασφάλειας, επιβάλλει την σταδιακή ουδετεροποίηση της πολιτικής. Η υποχώρηση κάθε πολιτικού νοήματος της πράξης έναντι των εννοιών της ασφάλειας και της προστασίας αποσπά κάθε ερμηνεία της από το πολιτικό της πλαίσιο και την τοποθετεί πάνω στον καμβά της «ουδετερότητας» και του πολιτικού «αυτονόητου». Η ασφάλεια που μέχρι πρότινος αποτελούσε ένα κρίσιμο μέτρο για την δημόσια διοίκηση, τα τελευταία χρόνια τείνει να μεταμορφωθεί σε αποκλειστικό στοιχείο αξιολόγησης της πολιτικής νομιμοποίησης(2) .Τούτων λεχθέντων, η « Προστασία του Πολίτη» ως θεσμικός τίτλος που μέσα από τα ιστορικά συμφραζόμενα αποκτά ισχύ ονόματος κατάστασης, εγκαινιάζει επίσημα και παράλληλα επικυρώνει μια προϊούσα σχέση με το πολιτικό. Κάθε ερμηνεία της πολιτικής σημασίας του όρου «πολίτης» οφείλει να περιλαμβάνει το σύνολο των πολιτών ως ενιαίο πολιτικό σώμα. Όμως, από τη στιγμή που η εν λόγω έννοια μαγνητίζεται και ανακτά το περιεχόμενο της από τις σημασίες της ασφάλειας και της προστασίας, τότε η «Προστασία του Πολίτη» αντιπαραθέτει υπαινικτικά τον Πολίτη στον πολίτη(3) . Δηλαδή, το συμβολικό ψηφιδωτό κατασκευάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε αυτό που αποκαλούμε «πολίτη» να μην αντιπροσωπεύει ένα ενιαίο πολιτικό υποκείμενο, αλλά να αμφιταλαντεύεται διαλεκτικά μεταξύ δύο αντιπαρατιθέμενων άκρων: από την μία πλευρά ο «Πολίτης» που αντιπροσωπεύει το «ενιαίο», «κανονικό», «υγιές» σώμα της πολιτικής κοινότητας. Από την άλλη ο «πολίτης» ως το διασκορπισμένο σύνολο στιγματισμένων ταυτοτήτων: των εξεγερμένων, των μεταναστών, των αθλίων, των φτωχών, των καταπιεσμένων, των άλλων. Από τη μία το κυρίαρχο κράτος των ενσωματωμένων Πολιτών, από την άλλη ο μιαρός τόπος των αποκλεισμένων σωμάτων. Εκεί τα δικαιώματα και το δίκαιο, εδώ η απροϋπόθετη τιμωρία. Συνεπώς, ο νέος θεσμικός τίτλος του υπουργείου δεν συμβολίζει μόνο μια θεμελιώδη σχάση της έννοιας του «Πολίτη» αλλά συγκροτείται εντός και διαμέσου αυτού του ρήγματος ως το όνομα της κατάστασης που βρίσκεται η πολιτική κοινότητα. Υπό το κράτος αυτών των συμβολικών και πολιτικών μετατοπίσεων θα υποστηρίζαμε ότι η «Προστασία του Πολίτη» δεν αναδύεται στο συλλογικό φαντασιακό ως υπόσχεση ασφάλειας ή προστασίας, αλλά αντίθετα ως το επίσημο αποτύπωμα της θεσμοποίησης του φόβου και της ανασφάλειας που τείνει να καθηλώσει τις πολιτικές σχέσεις σε έναν ασταθή διχασμό φίλου-εχθρού, Πολίτη και πολίτη, πολιτικής και φύσης. Οι μεταστάσεις της ηγεμονικής γραμματικής αποκαλύπτουν την αναγκαιότητα με την οποία συνδέεται η ρητή πρόθεση της κυβερνητικής στρατηγικής με εκείνο που κατοικεί υπόρρητα μέσα της και ανακύπτει υπό την κριτική ανάγνωση ως το ζεύγος ενός μετακινούμενου ρήγματος, ένα θανατηφόρο κενό. Η υπηρεσία της πολιτικής προστασίας, διοικητική δομή που επιλαμβάνεται των φυσικών ή τεχνολογικών καταστροφών, προσφέρει-με το απαιτούμενο γραμματικό αμπαλάζ- το όνομα της στον κυβερνητικό θεσμό. Το όνομα που κάποτε αποτελούσε το σήμα κατατεθέν για την αντιμετώπιση πλημμύρων, σεισμών, φωτιών ή εκτροχιάσεων τραίνων κληροδοτείται στην υπουργική πρακτική για να αποδώσει και να ελέγξει την ταυτότητα, όλων ανεξαιρέτως, των καταστάσεων. Η εκλεκτική συγγένεια αυτών των ονομάτων προδίδει μια υφέρπουσα σχέση αδιακρισίας στην οποία ρέπουν φύση και πολιτική. Εμβληματικό παράδειγμα των παραπάνω υπήρξε ο νευρώδης μήνας του περασμένου Δεκεμβρίου ο οποίος αποτέλεσε για την κυβερνητική συνείδηση ένα από τα κεντρικά σημεία αναφοράς για την κατασκευή του υπό ανάλυση τίτλου. Τα λανθάνοντα μηνύματα των θεσμικών και δημοσιογραφικών λόγων που αφορούν στα γεγονότα του Δεκεμβρίου μετεγγράφονται με ακριβή συνέπεια στην προμετωπίδα του «νέου» υπουργείου. Η κατασκευή του Δεκέμβρη ως επετειακού γεγονότος αναπαριστά μια επερχόμενη κοινωνική αταξία και ωθεί στην σύλληψη μιας κατάστασης της οποίας η αντιμετώπιση προσιδιάζει στο «μοντέλο των φυσικών καταστροφών-το Δεκέμβρη θα χιονίσει και θα κλείσουν οι δρόμοι άρα πρέπει να είναι έτοιμος ο κρατικός μηχανισμός»(4) . Ενδεικτικό είναι το δημοσίευμα του Βήματος της 19/9/2009: «η αγορά αυτού του οχήματος θεωρήθηκε αναγκαία από τους επιτελείς της ΕΛ.ΑΣ μετά τα αλλεπάλληλα επεισόδια του προηγούμενου Δεκεμβρίου και των εκτεταμένων καταστροφών… Η νέα τύπου αύρα της ΕΛ.ΑΣ θα είναι κάτι μεταξύ πυροσβεστικού οχήματος και… τανκ». Πυροσβεστικό και τανκ κατασκευάζονται σε ένα ενιαίο κατασταλτικό τεχνούργημα αποδίδοντας με τον πιο παραστατικό τρόπο την σχέση στην οποία φύση και πολιτική τείνουν να καταστούν αδιάκριτες έννοιες. Υπάρχει κίνδυνος- και αυτός είναι ο μόνος πραγματικός κίνδυνος- οι δημόσιοι υπάλληλοι, θεσμικές ενσαρκώσεις της κρατικής μηχανής, να μην μπορούν πλέον να διακρίνουν, μέσα από την συμβολική ισχύ των μετατοπίσεων του πολιτικού, εάν αυτό το οποίο σημαδεύουν είναι η φωτιά ή το προς βίαιη απώθηση πολιτικό(;) υποκείμενο. Κάπως έτσι δεν δολοφονήθηκε και ο Γρηγορόπουλος; Από μία αστυνομία φιλική στο περιβάλλον.
1.Το παρόν κείμενο φιλοξενήθηκε στην «Εποχή» στις 6/12/09. 2.Giorgio Agamben, Ασφάλεια και Τρόμος, Σύγχρονα Θέματα, τευχ. 80, Ιανουάριος-Μαρτιος 2002 3. Στο σημείο αυτό εμπνέομαι από το μοτίβο ανάλυσης που χρησιμοποιεί ο Agamben για το γερμανικό διάταγμα του 1933 της προστασίας του λαού. Βλ. Giorgio Agamben, Homo Sacer Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή, σελ 258-275. 4. Αφροδίτη Κουκουτσάκη, «Νεολαία και ‘ηθικοί πανικοί’», εισήγηση στο Συνέδριο Ο Δρόμος προς τη Δικαιοσύνη, Θεσσαλονίκη, 15-16 Οκτωβρίου 2009.
Θωμάς Παπακωνσταντίνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου