μετανάστες τον δεκέμβρη...

Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις του εγκλήματος μέσα από τον αθηναϊκό τύπο*

ΝΕΦΕΛΗ-ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΚΟΥΡΟΓΙΑΝΝΗ

1. Εισαγωγή

Το ζήτημα της κοινωνικής επίδρασης των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης έχει απασχολήσει πλήθος ερευνητών και εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρο. Ένα σημαντικό μέρος των σύγχρονων μελετών εστιάζεται στο γεγονός ότι η επίδραση των ΜΜΕ στο κοινό είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη και η κατανόησή της δεν εξαντλείται στην απλή παραδοχή ότι τα Μέσα έχουν την ικανότητα, μέσω των μηνυμάτων τους, να πείθουν το κοινό να υιοθετήσει αντιλήψεις και πρότυπα συμπεριφοράς. Επιπλέον, για να αναλυθούν οι πολλαπλές επιδράσεις των Μέσων στην κουλτούρα απαιτείται μια συστηματική ανάλυση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που έχουν διαμορφώσει τον συγκεκριμένο χαρακτήρα στα μέσα πολιτισμικής παραγωγής στον αιώνα μας.

Σύμφωνα με τον Todorov, η γνώση που αποκτά κάθε μέλος του κοινωνικού συνόλου σε σχέση με την πραγματικότητα δεν απορρέει καθόλου από μια άμεση σχέση, αλλά διαμεσολαβείται από τις νοητικές παραστάσεις που αποκομίζει ο καθένας εκ της εμπειρίας του από αυτή τη σχέση[1]. Από την άλλη πλευρά τα ΜΜΕ, ως διαμεσολαβητές των κοινωνικών δρώντων, δεν αναπαράγουν απλά, αλλά κατασκευάζουν την πραγματικότητα. Όπως υποστηρίζει ο Stuart Hall, η έννοια της αναπαράστασης συνεπάγεται το ενεργητικό έργο της επιλογής και της παρουσίασης, της δόμησης και της διαμόρφωσης της πραγματικότητας. Επομένως, το μήνυμα δεν πρέπει να αναλύεται αναφορικά με το έκδηλό του «μήνυμα», αλλά αναφορικά με την ιδεολογική του δόμηση[2]. Έτσι, γεννιέται το ερώτημα του τρόπου και των μηχανισμών μέσω των οποίων κατασκευάζονται οι συγκεκριμένες περιγραφές και οι συνακόλουθες ιδεολογίες.

Σύμφωνα με την Σεραφετινίδου, η διαδικασία της παραγωγής της σύγχρονης κουλτούρας, στην οποία κυρίαρχη θέση κατέχουν τα ΜΜΕ, είναι πάνω από όλα, μια κεφαλαιοκρατικά οργανωμένη παραγωγή ανταλλακτικών αξιών, «πολιτιστικών προϊόντων» των οποίων η παραγωγή και κατανάλωση μεταφράζεται σε υπερκέρδη για τις επιχειρήσεις που τα παράγουν[3]. Επομένως, ένα χαρακτηριστικό των ΜΜΕ είναι η κεφαλαιοκρατική οργάνωση και άλλο ένα η γραφειοκρατική δομή, καθώς, όπως υποστηρίζει η Σεραφετινίδου, τα θεσμικά και οργανωτικά πλαίσια λειτουργίας των σύγχρονων επικοινωνιακών οργανισμών, οριοθετούν τις αποφάσεις των στελεχών των μέσων, ενώ τα στελέχη με τη σειρά τους λειτουργούν ως «πυλωροί»(gate-keepers) των ειδήσεων[4], λαμβάνοντας την απόφαση σχετικά με το είδος και το περιεχόμενο των ειδήσεων που θα αναδειχθούν κάθε φορά ως πρώτο θέμα, ενώ ειδήσεις γίνονται συνήθως γεγονότα που έχουν τα χαρακτηριστικά της εξαιρετικότητας, του συνταρακτικού ή της δυνατότητας να προκαλέσουν ανησυχία.

Σημαντικό μέρος του περιεχομένου των ΜΜΕ, όπως υποστηρίζει ο Robert Reiner καταλαμβάνουν πάντα οι αφηγήσεις και οι αναπαραστάσεις του εγκλήματος, ενώ οι στατιστικές γενικά δείχνουν μικρότερα ποσοστά εγκληματικότητας από ό,τι παρουσιάζεται στα Μέσα[5]. Ωστόσο, όταν τα Μέσα παρουσιάζουν ένα φαινόμενο, είτε εγκληματικό είτε όχι, με όρους προβλήματος, τότε κατά πάσα πιθανότητα η κοινή γνώμη θα το εκλάβει με τον ίδιο τρόπο. Σημαντική προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η έννοια της πολιτικής της σημασιοδότησης που εισήγαγε ο Stuart Hall. Η σημασιοδότηση των γεγονότων, όπως λέει, αποτελεί μέρος του αγώνα για την εξουσία, εφόσον συνιστά το μέσο με το οποίο δημιουργούνται οι συλλογικές κοινωνικές αντιλήψεις. Με αυτόν τον τρόπο οι κυρίαρχες δυνάμεις σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή μπορούν να εξασφαλίσουν τη συγκατάθεση που χρειάζονται[6]. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, ένα φαινόμενο, όπως μια διαδήλωση ή μια απεργία, αν σημασιοδοτείται συνεχώς από τις ομάδες συμφερόντων ως απειλή για την οικονομική ζωή ή για τη δημόσια ασφάλεια, τότε θα επιτευχθεί η ποθητή κοινωνική συναίνεση. Επίσης, ο Hall, επηρεασμένος από την γκραμσιανή έννοια της ηγεμονίας, τονίζει τον ιδεολογικό ρόλο των Μέσων, και τη συμβολή τους στη νομιμοποίηση της υπάρχουσας δομής των πραγμάτων, και επομένως, και στη διαμόρφωση της συνέναισης[7].

Η πολιτική της συναίνεσης αποτελεί για πολλούς θεωρητικούς, συμπεριλαμβανομένου του Hall, κεντρικό ιδεολογικό πλαίσιο των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Κατά τον Δασκαλάκη, η προσαρμογή του κοινωνικού συνόλου στους κανόνες δικαίου επιτυγχάνεται με έναν λόγο που δραματοποιεί το έγκλημα και τον εγκληματία[8], ενώ ο Murdock συμπεραίνει μέσα από τη μελέτη του για τις ριζοσπαστικές μορφές πολιτικής δραστηριότητας ότι αυτές γίνονται αντικείμενο στιγματισμού(1973/1981). Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να εξεταστεί ο βαθμός στον οποίο τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, μέσω της δημοσιογραφικής κάλυψης των γεγονότων του Δεκέμβρη, όπως και μέσω του λόγου για τη μετανάστευση, συμβάλλουν στη δημιουργία τυποποιημένων αναπαραστάσεων και στερεοτύπων για τον εγκληματία, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις ιδεολογίες του κοινωνικού συνόλου. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποίησα την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας Απογευματινή και την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας Ελευθεροτυπία κατά το διάστημα 4/12/2009 έως και 22/12/2009, καθώς είναι δύο εφημερίδες με ευρύ αναγνωστικό κοινό και παράλληλα υιοθετούν διαφορετικές πολιτικές τοποθετήσεις, οι οποίες, με τη σειρά τους, επηρεάζουν το σχολιασμό και την ερμηνεία των γεγονότων. Ένας πρόσθετος λόγος για τον οποίο επέλεξα την εξέταση ηλεκτρονικών εφημερίδων είναι ότι το «online» αναγνωστικό κοινό ολοένα και αυξάνεται, καθώς και το γεγονός ότι οι ηλεκτρονικές εφημερίδες παρουσιάζουν την ιδιαιτερότητα ότι το κοινό έχει τη δυνατότητα να δημοσιεύσει κάτω από τα άρθρα τα σχόλιά του για τα γεγονότα, και με αυτόν τον τρόπο να παρέμβει στη δημόσια συζήτηση. Όπως υποστηρίζει και ο Robert Reiner, το περιεχόμενο και οι συνέπειες των Μέσων είναι φάσεις συνυφασμένες μεταξύ τους και μόνο τεχνητά μπορούν να διαχωριστούν[9], ενώ η σχέση μεταξύ της εξέλιξης στα Μέσα και της εξέλιξης στις αντιλήψεις του κοινού είναι σχέση διαλεκτική[10].

2. Ανάλυση περιεχομένου

Α. Τα γεγονότα του Δεκέμβρη

Η επετειακή διαδήλωση στη μνήμη του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου που σκοτώθηκε από σφαίρα ειδικού φρουρού συνοδεύτηκε από αρκετές άλλες πορείες, από την προσεκτική προετοιμασία της αστυνομίας και από πλήθος εκπομπών και δημοσιευμάτων. Το περιεχόμενο των τίτλων αλλά και των άρθρων της Απογευματινής συγκεκριμένα χαρακτηρίζεται κατά βάση από δραματικότητα και πολεμική ορολογία.

Ο τίτλος «6000 αστυνομικοί επί ποδός πολέμου»[11], δύο μέρες πριν την επέτειο της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, είναι σαν να προαναγγέλλει εξαρχής το αποτέλεσμα της πορείας διαμαρτυρίας, και έχει τη δυναμική να δημιουργήσει αυτό που υποτίθεται ότι επιδιώκει να αποφύγει, δηλαδή ένα πολεμικό κλίμα. Παρά το γεγονός ότι η «βία» που εκδηλώθηκε έλαβε πολύ μικρότερες διαστάσεις από την αντίστοιχη του περσινού Δεκέμβρη, η αναπαράσταση στον Τύπο, εκφράζοντας από πριν ανησυχία για το ενδεχόμενο βίαιων επεισοδίων, εστίασε κυρίως σε εικόνες βίας.

Ο τίτλος «Η διεθνής ταξιαρχία της αναρχίας»[12], τείνει να διαμορφώσει έναν λόγο περί τρομοκρατικής απειλής, καθώς παραπέμπει στις Ερυθρές Ταξιαρχίες, ενώ ο χαρακτηρισμός «διεθνής» εντείνει τον λόγο περί επικινδυνότητας, καθώς αναδεικνύει την παγκοσμιότητα του φαινομένου. Επίσης, η χρήση μεταφορών, όπως ο όρος «ταξιαρχία»στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι ένα από τα καθιερωμένα εργαλεία μιας διεθνοποιημένης δημοσιογραφικής αργκό, κι ένα από τα γλωσσικά μέσα που έχουν μελετηθεί και συνδεθεί με την απόκρυψη ή την υποδήλωση ιδεολογικών επιλογών[13].

Στη συνέχεια του ίδιου άρθρου, όπως και σε άλλα άρθρα της Απογευματινής, οι χαρακτήρες που συγκροτούν το υποκείμενο της απειλής ορίζονται ως «ταραξίες». Με αυτόν τον τρόπο, το μόνο στοιχείο που φαίνεται να προσδιορίζει τους φορείς της απειλής είναι η τάση για πρόκληση ταραχής και φασαρίας, και σε καμία περίπτωση η επιθυμία συμμετοχής σε μία ειρηνική διαδήλωση με κοινωνικά αιτήματα. Έτσι, κατασκευάζεται μια στερεοτυπική ταυτότητα, η οποία επαναλαμβάνεται τόσο στα κύρια άρθρα των εφημερίδων, όσο και στους τίτλους. Ο τίτλος «Ισχυρός αστυνομικός κλοιός περιόρισε την καταστροφική μανία των κουκουλοφόρων» είναι επίσης χαρακτηριστικός προς την κατεύθυνση αυτή. Ο Murdock, μελετώντας την περίπτωση της μαζικής διαδήλωσης ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ το 1968 στο Λονδίνο, οδηγείται στο συμπέρασμα ότι στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές δημοκρατίες, μορφές πολιτικής δραστηριότητας που προβάλλουν ριζοσπαστική αμφισβήτηση του συναινετικού πλαισίου γίνονται αντικείμενο διαδικασιών προσδιορισμού/στιγματισμού με αποτέλεσμα να εμφανίζονται ως μη νομιμοποιημένες και παρεκκλίνουσες. Επίσης, στα περισσότερα άρθρα της Απογευματινής, αναφέρονται οι δηλώσεις του υπουργού Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοϊδη, γεγονός που αναδεικνύει ότι οι γενικές απόψεις της κυβέρνησης για το ζήτημα πρέπει να αντιπροσωπεύουν και το σύνολο της κοινωνίας, και με αυτόν τον τρόπο νομιμοποιείται η αστυνομία να προβεί στις αμέτρητες προσαγωγές και συλλήψεις που προηγήθηκαν της πορείας και συνεχίστηκαν κατά τη διάρκειά της, όπως και κατά τη διάρκεια των ημερών που ακολούθησαν. Παραθέτω ένα κομμάτι ενός από τα πολλά άρθρα που αναφέρονται στις ενέργειες και τις απόψεις του κ. Χρυσοχοϊδη:

Απογευματινή, 4 Δεκεμβρίου

Τίτλος: 6000 αστυνομικοί επί ποδός πολέμου

«Σήμερα ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης έχει καλέσει στο υπουργείο του διαπιστευμένους δημοσιογράφους, προκειμένου να τους ανακοινώσει όλες τις πρωτοβουλίες που έλαβε τις προηγούμενες ημέρες (συναντήσεις με το νομάρχη, το δήμαρχο και άλλους θεσμικούς φορείς της πρωτεύουσας), προκειμένου να καταδείξει ότι το θέμα των διαδηλώσεων με αφορμή την 6η Δεκεμβρίου δεν είναι μόνον αρμοδιότητα της Αστυνομίας»

Όταν στη δημόσια συζήτηση γύρω από ένα θέμα συμμετέχουν όλα τα ΜΜΕ (πράγμα που συμβαίνει και στη συγκεκριμένη περίπτωση), καθώς επίσης και οι φορείς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου (κυρίως της αστυνομίας) και διάφορων ειδικών (εγκληματολόγων, ψυχολόγων, ψυχιάτρων κλπ), τότε σύμφωνα με τον ορισμό του Fishman, μπορεί να προκληθεί ένα κύμα εγκληματικότητας. Για να υπάρξει, βέβαια, ένα κύμα εγκληματικότητας πρέπει να έχει κάποια βάση στην πραγματικότητα, δηλαδή να υπάρχουν τα σχετικά περιστατικά που θα τροφοδοτούν τα ΜΜΕ[14]. Οι αναπαραστάσεις των κυμάτων εγκληματικότητας, μέσω της δραματοποίησης και της υπερβολής, ενδέχεται να οδηγήσουν στη δημιουργία στερεοτύπων μέσω της δαιμονοποίησης ή ακόμα και της μυθοποίησης κατηγοριών όπως οι αντιεξουσιαστές. Ακόμα, στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, καλώντας τους επίσημους φορείς στη δημόσια συζήτηση, μοιάζει σα να ζητά τη συναίνεση που χρειάζεται για περαιτέρω επιβολή μέτρων.

Επιπλέον, ένα κοινό στοιχείο της Απογευματινής με την Ελευθεροτυπία είναι ότι και στις δύο εφημερίδες εμφανίζονται συνεχώς ως κεντρικά τα ζητήματα της δίωξης για κακούργημα, των πλημμελημάτων και των συλλήψεων, γεγονός που μαρτυρά την εξάρτηση του τύπου από την αίθουσα του δικαστηρίου ως την κύρια πηγή των ιστοριών του. Βέβαια, υπάρχουν και αρκετές διαφορές.

Σε αντίθεση με την Απογευματινή, οπού οι τραυματισμοί των διαδηλωτών από αστυνομικούς δεν μνημονεύονται καθόλου, στην Ελευθεροτυπία καταγράφονται τόσο οι επιθέσεις διαδηλωτών κατά αστυνομικών όσο και αστυνομικών κατά διαδηλωτών. Συγκεκριμένα, κατά την επετειακή διαδήλωση, η Απογευματινή αναφέρει ότι δύο διαδηλωτές και μία δημοσιογράφος της εφημερίδας Αυγή «παρασύρθηκαν από μοτοσικλέτες αστυνομικών, οι οποίοι έσπευδαν στο σημείο της έντασης»[15], ενώ στην Ελευθεροτυπία, ότι ο άνδρας της ομάδας Δ «έπεσε πάνω» στους τρεις διαδηλωτές, ενώ αναφέρεται επίσης ότι κατά τη διάρκεια της ίδιας πορείας μία «55χρονη γυναίκα διαδηλώτρια του ΕΕΚ τραυματίστηκε από μοτοσικλετιστή της ομάδας Δ. Όπως καταγγέλλουν αυτόπτες μάρτυρες, ο αστυνομικός την κτύπησε με τη μηχανή και την κτύπησε ξανά ενώ αυτή βρισκόταν πεσμένη στο έδαφος»[16]. Η φράση «παρασύρθηκαν» δηλώνει αμέλεια, ενώ η φράση «έπεσε πάνω» δηλώνει πρόθεση των αστυνομικών. Επίσης, στον όρο «παρασύρθηκαν» χρησιμοποιείται παθητική σύνταξη αντί για την ενεργητική, που θα αποκάλυπτε δρώντα πρόσωπα, υπεύθυνα για δυσάρεστα συμβάντα.

Είναι φανερό ότι οι δύο εφημερίδες υιοθετούν μια διαφορετική οπτική και ότι η Ελευθεροτυπία υιοθετεί μια μάλλον πιο τυπική εξισορρόπηση. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι καταγράφονται τόσο οι δηλώσεις του κ. Δημήτρη Καρακώστα, πρώην δημοτικού συμβούλου Κερατσινίου, ο οποίος μίλησε για «νέα Χούντα στο Κερατσίνι και ορδές Χρυσοχοΐδη», όσο και η απάντηση του κ. Χρυσοχοϊδη: «Δεν πρόκειται να απολογηθώ σε κανέναν. Ας μας απαντήσει όμως ο κ. Καρακώστας τί δουλειά έχουν τα σφυριά και οι βαριοπούλες σε ένα στέκι νεαρών»[17]. Σύμφωνα με τον Stuart Hall, μια στρατηγική που ακολουθείται από ορισμένες εφημερίδες είναι η αντιπαράθεση. Με αυτόν τον τρόπο, το ρεπορτάζ μεταδίδει μια εντύπωση περιεκτικότητας, αλλά και εξισορρόπησης. Το τελικό αντιστάθμισμα, όμως, δεν επιτυγχάνεται μέσω μιας διαδικασίας επιχειρηματολογίας ή ανάλυσης[18]. Έτσι, και στο συγκεκριμένο παράδειγμα, η αντιπαράθεση αστυνομικών-διαδηλωτών, δημοτικού σύμβουλου-υπουργού απλά προστίθεται στα υπόλοιπα στοιχεία που παρουσιάζει το ρεπορτάζ, δίνοντας την αίσθηση μιας ποικιλίας, γεγονός που, εν τέλει, αποτρέπει την ανάπτυξη επιχειρημάτων. Τυπικά, όπως λέει ο Hall, το ζήτημα παραμένει άλυτο, καθώς τα στοιχεία αυτά απλώς αφήνονται να αντιφάσκουν μεταξύ τους[19].

Πρέπει, βέβαια, να επισημανθεί ότι η κακοποίηση της 55χρονης από τον αστυνομικό αναφέρεται στα άρθρα των επόμενων ημερών της Απογευματινής, αλλά αυτό γίνεται κατά τη γνώμη μου, κυρίως λόγω της δημοσιότητας που έλαβε το συγκεκριμένο περιστατικό, καθώς είχε καταγραφεί από κάμερα. Για τον ίδιο λόγο, πιστεύω, καταδικάζεται και η σύλληψη του «φοιτητή με τις πυτζάμες»[20], όπως και η αρμονική συνύπαρξη των ΜΑΤ με τους κουκουλοφόρους.

Η συχνότητα και το περιεχόμενο των σχετικών δημοσιευμάτων έχουν τη δυναμική να πυροδοτήσουν τη δημιουργία ενός ηθικού πανικού (moral panic), έννοιας την οποία εισήγαγε στην κοινωνιολογική προβληματική ο Stanley Cohen[21]. Σύμφωνα με τον Cohen[22], λοιπόν, όταν μια ομάδα ατόμων προσδιορίζεται ως απειλή για το κοινωνικό σύνολο, τότε ο τύπος έχει τη δυναμική να δημιουργήσει ηθικό πανικό. Σε αυτά τα πλαίσια, όχι μόνο οι εκδότες , αλλά και οι πολιτικοί και οι πάσης φύσεως κοινωνικά αναγνωρισμένοι ειδικοί συντελούν στο έργο της ηθικής οχύρωσης της κοινωνίας, ενώ ο ηθικός πανικός ενδέχεται μερικές φορές να προκαλέσει μεταβολές στο νομικό σύστημα και την κοινωνική πολιτική, ή ακόμα και στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντιλαμβάνεται τον εαυτό της. Το νέο σχέδιο αντεγκληματικής πολιτικής που ετοιμάζει ο κ.Χρυσοχοϊδης και η επαναφορά του ζητήματος του πανεπιστημιακού ασύλου είναι χαρακτηριστική προς την κατεύθυνση αυτή. Γύρω από τον λόγο περί ασύλου και περί ανοχής της ακαδημαϊκής κοινότητας, εμπλέκονται διάφορες φωνές, όπως εκείνη του Πρύτανη κ. Κίττα, ο οποίος χτυπήθηκε, όπως γράφεται, από νεαρούς, και της υπουργού Παιδείας Άννας Διαμαντοπούλου. Η απόφαση για τα νέα μέτρα περιφρούρησης του ασύλου με την εφαρμογή του ισχύοντος νόμου, που πάρθηκε κατά την 62^η σύνοδο των Πρυτάνεων, προβλέπει «να αναρτώνται στο Διαδίκτυο όλα τα πρακτικά εκλεκτορικών Σωμάτων αλλά και οι επικοινωνίες των πανεπιστημιακών Αρχών με τους Εισαγγελείς και την Αστυνομία σε περιπτώσεις επεισοδίων»[23], ενώ καμία φοιτητική οργάνωση δε συμμετείχε στη λήψη των αποφάσεων. Αντίθετα, υπήρχε πλήθος φοιτητών που διαδήλωναν, παράλληλα, εκτός του χώρου αυτού. Οι μορφές πολιτικής διαμαρτυρίας που τοποθετούνται εκτός των ορίων της υπάρχουσας κοινωνικής συναίνεσης, σύμφωνα με τον Murdock (1973/1981), συνδέονται με μια εικόνα κρίσης και διασάλευσης της έννομης τάξης, ενώ οι ερμηνείες που προβάλλουν οι εφημερίδες τείνουν να τοποθετούνται εντός των ορίων της υπάρχουσας κοινωνικής συναίνεσης. Παράλληλα, η αναπαράσταση του Πρύτανη ως θύματος από τα ΜΜΕ συνδέεται με έναν λόγο περί ελλείμματος δημοκρατίας. Σχολιάζοντας το γεγονός αυτό, η υπουργός Παιδείας δήλωσε ότι «είμαστε σε μια εποχή όπου δημοκρατία και φόβος δεν μπορεί να συνυπάρχουν»[24]. Υπάρχει, επομένως, μια τάση στα ΜΜΕ να κατασκευάζουν μια επίφοβη κατηγορία επικίνδυνης νεολαίας, την οποία η κοινωνία μαθαίνει, ουσιαστικά, να φοβάται, ενώ η κατηγορία αυτή συναρθρώνεται με ένα προβαλλόμενο αίτημα για αστυνόμευση. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, προβάλλεται ως αίτημα η ισχυρότερη αστυνόμευση του χώρου των πανεπιστημίων. Όπως επισημαίνει η Κουκουτσάκη, τα ΜΜΕ, ως φορείς άτυπης κοινωνικής αντίδρασης τείνουν να διαμορφώνουν την κοινωνική αντίδραση διαμέσου της αναπαράστασής της[25]. Σύμφωνα με τον Rene Van Swaaningen, όταν ακούμε τους πολιτικούς και τα ΜΜΕ, αντιλαμβανόμαστε ότι το έγκλημα και η ανασφάλεια είναι όροι εναλλακτικοί μεταξύ τους, αλλά ο όρος ανασφάλεια έχει ευρύτερες διαστάσεις, είναι πιο υποκειμενικός. Για αυτό το λόγο, η πολιτική ελέγχου του εγκλήματος που προσανατολίζεται στην ασφάλεια δεν είναι μόνο δύσκολη, αλλά μπορεί να οδηγήσει και σε αδιέξοδα[26], καθώς όταν η ανασφάλεια γίνεται η πυξίδα της πολιτικής δημόσιας ασφάλειας, τότε οι προτεραιότητες της αστυνομίας μεταβάλλονται προς την καταπολέμηση ακόμα και μη εγκληματικών πράξεων[27]. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται στη συγκεκριμένη περίπτωση από τον μεγάλο αριθμό των προληπτικών συλλήψεων και προσαγωγών των εν δυνάμει ταραχοποιών.

Γενικά, σε καμία από τις δύο εφημερίδες δεν αναφέρεται το περιεχόμενο των κοινωνικών αιτημάτων των διαδηλωτών. Οι διαδηλώσεις αναπαρίστανται απλουστευτικά ως μια μορφή αντίδρασης στο καταπιεστικό αστυνομοκρατούμενο (για αυτούς) καθεστώς. Επιπλέον, δεν γίνεται κάποια προσπάθεια ανάλυσης των κοινωνικών δομών και των αιτίων που προκαλούν τη δυσαρέσκεια, όπως είναι η ανεργία για παράδειγμα, και οι ελλείψεις του εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς και ο τρόπος που συνδέονται τα στοιχεία αυτά με τη γενικότερη δυσαρέσκεια και ανασφάλεια των νέων. Σύμφωνα, με τον Stuart Hall, είναι η πολιτική φύση τέτοιου είδους παραγόντων που εμποδίζει την περαιτέρω ανάλυση. [28]

Β. Ο μετανάστης-εγκληματίας

Κατά την περίοδο υπό διερεύνηση, τα άρθρα που αναφέρονται σε παραβάσεις ή εγκλήματα μεταναστών δεν είναι πολλά. Αντιθέτως, σημαντικό κομμάτι των δημοσιευμάτων της περιόδου υπό διερεύνηση αναφέρεται στα νέα μέτρα της μεταναστευτικής πολιτικής που υιοθετούνται, όπως είναι η δυνατότητα χορήγησης ιθαγένειας και πολιτικών δικαιωμάτων σε μετανάστες δεύτερης γενιάς, το νέο σχέδιο για την παράνομη μετανάστευση, καθώς και η ανακοίνωση της ίδρυσης νέου κέντρου καταγραφής και διαχείρισης παράνομα εισερχομένων μεταναστών στη Μυτιλήνη.

Ενδιαφέρον προς την κατεύθυνση αυτή παρουσιάζει το γεγονός ότι ενώ στην Ελευθεροτυπία, η παρουσίαση των προϋποθέσεων χορήγησης ιθαγένειας ενσωματώνεται από έναν ανθρωπιστικό λόγο του Γεώργιου Παπανδρέου, ο οποίος τονίζει ότι στόχος των μέτρων αυτών είναι «η ασφάλεια, η δικαιοσυνη και η ανθρωπιά»[29], η Απογευματινή παρουσιάζει τα μέτρα αυτά ως έναν από τους άξονες του σχεδίου Παπανδρέου για τη διαφάνεια. Συγκεκριμένα, η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας των μεταναστών προωθείται ως ένα μέσο για την αύξηση των εσόδων των ασφαλιστικών ταμείων. Βέβαια, η διαφορά προσέγγισης των θεμάτων σχετίζεται και με την πολιτική γραμμή που υιοθετεί η κάθε εφημερίδα.

Στην πλειονότητα των άρθρων που αναφέρονται στην μεταναστευτική πολιτική, ο λόγος για τα νέα μέτρα ενσωματώνεται από έναν λόγο για την ανάγκη εναρμόνισης της εθνικής πολιτικής με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση. Η έντονη συζήτηση στα Μέσα για την εγκληματική συμπεριφορά των μεταναστών, αποτελεί όχι τόσο μέσο για τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους, όπως λέει ο Melossi, αλλά περισσότερο κομμάτι της διαμάχης για την ύπαρξη, τη φύση και τα χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής ταυτότητας[30].

Ακόμα, όπως αναφέρεται σε άρθρο της Απογευματινής, τα νέα μέτρα προβλέπουν ότι οι μετανάστες θα καταγράφονται, θα κατηγοριοποιούνται, θα περνούν από ιατρικές εξετάσεις, και είτε θα προστατεύονται όσοι χρήζουν ανθρωπιστικής βοήθειας, είτε θα απελαύνονται. Δημιουργείται επομένως ένας νέος χώρος συγκέντρωσης των «απόκληρων» της κοινωνίας, όπου οι μετανάστες ουσιαστικά θα βρίσκονται μακριά από τα μάτια του κοινωνικού συνόλου, σε έναν χώρο όπου δε θα μπορούν να ενοχλούν ή να προκαλέσουν κακό. Αυτή φαίνεται να είναι η νέα τάση στον έλεγχο του εγκλήματος σύμφωνα με τον Swaaningen, ο προσωρινός ή μόνιμος αποκλεισμός, δηλαδή, των παραβατών ή των εν δυνάμει παραβατών[31].

Επανέρχεται, επομένως, πάλι το μοτίβο του φόβου και της ανασφάλειας. Οι φόβοι του νομοταγή πολίτη είναι αυτοί που επιβάλλουν την απομάκρυνση και απομόνωση των μεταναστών, ενώ το ανήσυχο κλίμα μπορεί να εξηγηθεί μέσω της υπαρξιακής ανασφάλειας των καθημερινών ανθρώπων μέσα σε μια παγκοσμιοποιημένη, πολυπολιτισμική κοινωνία[32]. Παράλληλα, τα ΜΜΕ έρχονται με τη σειρά τους να επικυρώσουν τα νέα αυτά μέτρα, συμβάλλοντας στη δημιουργία του φοβικού κλίματος και απλοποιώντας τα προβλήματα που συνδέονται με τη μετανάστευση, καθώς ο μετανάστης τοποθετείται τόσο οντολογικά, όσο και χωρικά έξω από το πεδίο των κοινωνικών σχέσεων.

Μέσα από τη σύγκριση των δύο εφημερίδων προκύπτουν ακόμα μερικές διαφορές. Περιστατικά όπως οι πολλαπλές επιθέσεις στο στέκι μεταναστών στα Χανιά που αναφέρονται στην Ελευθεροτυπία, στην Απογευματινή δεν μνημονεύονται καθόλου. Αντίθετα, στην Απογευματινή, η κατασκευή του μετανάστη-εγκληματία είναι καταφανής σε ορισμένες περιπτώσεις. Παραθέτω, για παράδειγμα, απόσπασμα άρθρου της Απογευματινής:

Απογευματινή, 14 Δεκεμβρίου

Τίτλος: 20 ληστείες ...σε μία νύχτα

«Στη 01.45 στη συμβολή των οδών Αγίας Άννης και Πιερίας, άγνωστοι δράστες μπήκαν στο αμαξοστάσιο της «Αττικό Μετρό» και με τη χρήση σωματικής βίας ακινητοποίησαν τον Έλληνα φύλακα και του αφαίρεσαν το χρηματικό ποσό των 20€, ένα ρολόι χειρός και ένα κινητό τηλέφωνο».

Το ενδιαφέρον στο συγκεκριμένο παράδειγμα είναι ότι ενώ οι δράστες χαρακτηρίζονται ως «άγνωστοι», γνωστοποιείται παράλληλα στο αναγνωστικό κοινό η ελληνική εθνικότητα του φύλακα, το αυτονόητο δηλαδή, και με αυτόν τον τρόπο υπονοείται εκ του αντιθέτου ότι οι δράστες δεν θα μπορούσαν να είναι τίποτα άλλο παρά αλλοδαποί. Εδώ, είναι εμφανής ο δημιουργικός ρόλος των ΜΜΕ στη σύνδεση του στοιχείου της φυλής με την παρέκκλιση. Σύμφωνα με τον Alberto d’ Elia, η παρέκκλιση τονίζει την αναπόφευκτη κοινωνική αντιπαράθεση μεταξύ ενός μέλους της κοινωνίας και της πλειοψηφίας του κοινωνικού σώματος. Σε αυτά τα πλαίσια, ο ξένος που εγκληματεί είναι στην πραγματικότητα δύο φορές παρεκκλίνων, καθώς ο αλλοδαπός, αυτός που έρχεται απ’ έξω από την κοινωνία άφιξης, είναι ήδη ως εκ του λόγου αυτού παρεκκλίνων, καθώς απομακρύνεται από τους κανόνες συμβίωσης (γραπτούς και άγραφους) της κοινότητας που τον υποδέχεται(2001). Είναι, επομένως πολύ πιο εύκολο να αποδοθεί η παραβατική πράξη σε έναν ξένο παρά σε κάποιον γηγενή. Βρισκόμαστε σε αυτό που ο Nils Christie όρισε ως βολικό εχθρό (“suitable enemy”)[33].

3. Επίλογος

Συμπερασματικά, η πλειονότητα των άρθρων, όταν δεν απαριθμεί απλά τα γεγονότα (τα οποία δεν αποτελούν από μόνα τους ειδήσεις, αλλά επιλέγονται και κατασκευάζονται ως ειδήσεις), παρουσιάζει μια πολύ απλουστευτική προσέγγιση των γεγονότων. Έτσι, οι διαδηλωτές δεν γίνονται αντιληπτοί ως ομάδα με κοινωνικά αιτήματα, που θα μπορούσαν να αντιταχθούν στα συμφέροντα της κυρίαρχης ομάδας, καθώς ο λόγος τους αποσιωπάται, και καλύπτεται από τις εικόνες της βίας και από τη «φωνή της εξουσίας». Αντίστοιχα, το φαινόμενο της μετανάστευσης, δεν τοποθετείται στα πλαίσια της κοινωνικής πραγματικότητας. Αντίθετα οι μετανάστες αναλύονται ως εξωτερικό σώμα της κοινωνίας και κατηγοριοποιούνται αυτόματα ως παρεκκλίνοντες, μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η φράση «αθώος μέχρι αποδείξεως του εναντίου» έχει μετατραπεί σήμερα σε «ένοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου», γεγονός που γίνεται φανερό τόσο από τις προληπτικές συλλήψεις τις ημέρες των διαδηλώσεων, όσο και από τη λειτουργία του νέου κέντρου υποδοχής παράνομων μεταναστών, που πρώτα τους απομονώνει ώστε στη συνέχεια, κατά πάσα πιθανότητα, να τους απελάσει.

Αυτό που μεταδίδεται από τα ΜΜΕ είναι ένα κλίμα φόβου, ενώ πάνω στον φόβο αυτόν χτίζονται οι νέες πολιτικές ισχυρότερης αστυνόμευσης. Οι πολιτικοί μοιάζουν να ανταγωνίζονται για το ποιος θα επιβάλλει τα πιο σκληρά μέτρα, οδηγώντας στο δικαστήριο ένα πλήθος μικροπαραβατών με σκοπό να αναδείξουν την αποτελεσματικότητα των πολιτικών χειρισμών τους, ενώ τα θύματα της τακτικής αυτής είναι, φυσικά, οι λιγότερο προνομιούχες ομάδες. Η πολιτική του ελέγχου του εγκλήματος που υιοθετείται στις μέρες μας έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά της πολιτικής μηδενικής ανοχής, όπως την περιγράφει ο Wacquant(2001).

Εν τέλει, μέσα από τις αναπαραστάσεις του τύπου, επιβεβαιώνεται για ακόμα μια φορά η πολιτική της συναίνεσης, καθώς η σημασιοδότηση του εγκλήματος ως απειλή για τη δημόσια ασφάλεια, καθοδηγεί την κοινή γνώμη προς την αποδοχή των αντιλήψεων της κυρίαρχης τάξης. H γλώσσα των ΜΜΕ, όπως υποστηρίζει ο Πολίτης, είναι «ένοχη», αφού σε συγκεκριμένες χρήσεις της εμπεριέχεται ιδεολογία, δηλαδή ρητή ή (συνήθως) υπόρρητη αναπαράσταση αντικρουόμενων κοσμοειδώλων, που αποδίδουν την ασυμφιλίωτη διάσταση συμφερόντων ανάμεσα σε μιαν ολιγομελή ηγέτιδα τάξη και το πλήθος των κυριαρχούμενων πολιτών -και σε πείσμα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας[34]. Βέβαια, το διαδίκτυο έχει δώσει τη δυνατότητα σε αυτόνομα δίκτυα ενημέρωσης να εκφράσουν τις πιο ριζοσπαστικές απόψεις τους. Τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας παρέχουν ένα πιο ανοιχτό πεδίο για να εκφραστούν αντίθετες ή καταπιεσμένες φωνές. Παρόλα αυτά η πλάστιγγα φαίνεται να γέρνει ακόμα προς το μέρος των κυρίαρχων συμφερόντων, επιβεβαιώνοντας την πολιτική της συναίνεσης. Παραμένει, επομένως, ανοιχτό το ερώτημα του αν οι εναλλακτικοί τρόποι αναπαραστάσεων θα καταστούν κάποια στιγμή ικανοί να αντιτάξουν στον κυρίαρχο λόγο των Μέσων έναν εξίσου ισχυρό λόγο.

4. Βιβλιογραφία

1. D’ Elia, A. 2001. “Deviance of the Foreign Immigrant in the Mass Media: Results of a Survey in Salento”. In Albecht Hans-Jorg. Afroditi Koukoutsaki (eds)

2. Fishman, M. 1981. “Crime waves as ideology”. Στο S. Cohen, J. Young (eds) The Manufacture of News, Deviance, Social Problems and the Mass Media. London: Constable, σελ. 98-117.

3. Hall, S. 1989α. «Η επανανακάλυψη της “ιδεολογίας”: η επάνοδος του απωθημένου στις μελέτες για τα Μέσα». Στο Κομνηνού Μ., Λυριντζής, Χ.(επιμ.). Κοινωνία, Εξουσία καιΜέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Αθήνα: Παπαζήσης

4. Hall, S. 1989β. «Η αστυνόμευση της κρίσης – Η εξισορρόπηση των εκδοχών: Η εκμετάλλευση του Χάντσγουορθ». Στο Μ.Κομνηνού, Χ.Λυριτζής (επιμ.) Κοινωνία, Εξουσίακαι Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Αθήνα: Παπαζήσης

5. Jones, Steve. 2006. Antonio Gramsci. ΝΥ & London: Routledge

6. Melossi, D. 2003. “In a peaceful life: Migration and the Crime of Modernity in Europe/Italy”. Στο Punishment and Society. Vol.5(4). London: Sage, σελ.371-397

7. Murdock, G. 1973/1981. “Poilitical Deviance: The press presentation of militant mass demonstration”. Στο S. Cohen, J. Young (eds) The Manufacture of News, Deviance, Social Problems and the Mass Media. London: Constable, σελ.206-225

8. Reiner, R. 1997. “Media Made Criminality”. In M.Maguire, R.Morgan and R.Reiner (eds). The Oxford Handbook of Criminology. Oxford: Clarendon Press

9. Swaaningen, Rene van. 2005. “Public Safety and the Managenent of Fear”. Στο Theoretical Criminology vol.9. London: Sage, σελ.289-305

10. Wacquant, L. 2001. Οι φυλακές της Μιζέριας. Διαμαντάκου, Κ.(μτφρ), Παναγιωτόπουλος, Ν.(πρόλογος). Αθήνα: Πατάκης

11. Δασκαλάκης, Η. 1985. Η Εγκληματολογία της Κοινωνικής Αντίδρασης. Αθήνα: Σάκκουλας

12. Κουκουτσάκη, Α. "Νεολαία και "ηθικοί πανικοί", υπό δημοσίευση στον τόμο των πρακτικών του Συνεδρίου Ο Δρόμος προς την Δικαιοσύνη (Θεσ/νίκη, 15-16/10/2009)

13. Λαμπροπούλου, Ε. 1997. Η κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας:Η περίπτωση της βίας και της εγκληματικότητας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

14. Νικολαίδης, Α. 2006. «Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και φυλακή: Η περίπτωση της εξέγερσης στις φυλακές Κορυδαλλού τον Νοέμβριο του 1995». Στο Κουκουτσάκη, Α. (εισαγωγή, επιμέλεια). Εικόνες Φυλακής. Αθήνα: Παπαζήσης

15. Πολίτης, Π. «Μέσα μαζικής ενημέρωσης: το επικοινωνιακό πλαίσιο και η γλώσσα τους». Στον δικτυακό τόπο http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_b10/index.html

16. Σεραφετινίδου, Μ. 2005. Κοινωνιολογία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Αθήνα: Gutenberg

Πηγές:

http://www.apogevmatini.gr/?p=55193 «6000 αστυνομικοί επί ποδός πολέμου», 4/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55321 «Μυρίζει μπαρούτι η περιοχή των Εξαρχείων», 5/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55316 «400 σχολεία και 30 ανώτατες σχολές τελούν υπό κατάληψη», 5/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55353 «Μύρισε μπαρούτι το κέντρο της Αθήνας», 5/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55469 «Επεισόδια σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη», 6/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55554 «Στον εισαγγελέα οι 22 του Κερατσινίου», 7/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55471 «Πεδίο μάχης το κέντρο της Αθήνας», 7/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55603 «Επιθέσεις μαθητών σε αστυνομικά τμήματα», 8/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55605 «Τα παιδιά του Νιώτη μεταξύ των συλληφθέντων του Κερατσινίου», 8/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55634 «ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΑΛΩΤΗΣ: Δεν τίθεται θέμα ευθύνης του κ.Νιώτη», 8/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55598 «Ποινικές διώξεις και κακουργήματα», 8/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55600 «Ισχυρός αστυνομικός κλοιός περιόρισε την καταστροφική μανία των κουκουλοφόρων»,8/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55587 «Η διεθνής ταξιαρχία της αναρχίας»,8/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55799 «Σφαίρες με μπογιά κατά αναρχικών», 9/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=55947 «Στο μικροσκόπιο το βίντεο που δείχνει κουκουλοφόρους μαζί με ματ», 10/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=56404 «Ο νόμος για το άσυλο επαρκεί, αρκεί να εφαρμοστεί», 14/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=108898 «Και ο Δήμος Αθηναίων στην περιφρούριση της πόλης», 4/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109350 «Δεκάδες συλλήψεις και προσαγωγές σε Κερατσίνι και Εξάρχεια», 5/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109388 «Ένταση και δακρυγόνα σε Αθήνα και Θεσσαλινίκη», 7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109394 «Διώξεις για πλημμελήματα στους 10 από τους συλληφθέντες των Εξαρχείων», 6/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109407 «Προληπτικά στην εντατική ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών», 6/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109423 «Συλλήψεις 17 ατόμων στη Θεσσαλονίκη», 7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109442 «8 συλλήψεις στη Θεσσαλονίκη για τα επεισόδια», 7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109651 «Δακρυγόνα και προσαγωγές στα πανεκπαιδευτικά συλλαλητήρια», 7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109705 «στις 16/12 η δίκη των 10 συλληφθέντων στα Εξάρχεια», 7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109729 «Δίωξη για κακούργημα σε έξι 16χρονους»,7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109734 «Βγήκε από την εντατική ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών», 7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109754 «Διαμαντοπούλου: χωρίς ιδεολογικό υπόβαθρο η επίθεση κατά του Πρύτανη», 7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109763 «Για κακούργημα διώκονται 10 συλληφθέντες στα επεισόδια», 7/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=110031 «8 συλλήψεις ανηλίκων για επίθεση σε αστυνομικό τμήμα», 8/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=110138 «Στον εισαγγελέα οι 21 συλληφθέντες της χθεσινής μέρας», 8/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=110158 «Άλλες δύο διώξεις για την πορεία της Θεσσαλονίκης», 8/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=110720 «Έκκληση του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών», 9/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=110978 «Μαθητικές-φοιτητικές κινητοποιήσεις», 10/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=111177 «Συγγνώμη της ΕΛΛΑΣ για τη σύλληψη του φοιτητή με τις πυτζάμες»,10/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=111256 «ΕΔΕ για την κουκουλο-αστυνομία»,11/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=56410 «20 ληστείες σε μία νύχτα», 14/12/09

http://www.apogevmatini.gr/?p=56182 «Μετατρέπεται σε πρότυπο κέντρο καταγραφής και διαχείρησης παρανόμως εισερχόμενων μεταναστών», 12/12

http://www.apogevmatini.gr/?p=56708 «Οι έξι άξονες του σχεδίου Παπανδρέου για τη διαφάνεια», 16/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=110925 «Ρόπαλα, μαχαίρια κατά μεταναστών», 10/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=111304 «τραγωδία με λαθρομετανάστες στη Λέρο», 11/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=111157 «Παρουσιάστηκε το νέο κέντρο υποδοχής μεταναστών της Μυτιλήνης», 10/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=111155 «διαχωρισμός με βάση...το πορτοφόλι και όχι την καταγωγή», 10/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=110725 «Νέα επίθεση κατά μεταναστών στα Χανιά», 9/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109343 «Ορίζονται οι αρμοδιότητες για τα κέντρα κράτησης λαθρομεταναστών», 5/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=112061 «Έρευνες για τον εντοπισμό 30 λαθρομεταναστών στο Φαρμακονήσι», 14/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=112290 «Παρουσιάστηκε το νέο σχέδιο για την παράνομη μετανάστευση», 14/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=112994 «Επίθεση στο Στέκι Μεταναστών στα Χανιά»,16/12

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=114749 «Έλληνες παιδιά μεταναστών», 22/12

---

* Παρουσίαση στο μάθημα Κοινωνιολογικές και Πολιτισμικές Προσεγγίσεις των Τιμωρητικών Συστημάτων του ΠΜΣ του τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ

[1] Todorov 1997: 126, όπως αναφέρεται στο D’Elia 2001: 3

[2] Hall 1989α:102

[3] Σεραφετινίδου 2005: 164

[4] ό.π. 218-219

[5] Reiner 1997: 315

[6] Hall 1989α: 112

[7] ό.π. 102

[8] Δασκαλάκης 1985: 76-77

[9] Reiner 1997: 303

[10] ό.π. 321

[11]Δεσιμιώτης, Ν. «6000 αστυνομικοί επί ποδός πολέμου». Στον δικτυακό τόπο http://www.apogevmatini.gr/?p=55193

[12] ό.π. «Η διεθνής ταξιαρχία της αναρχίας». Στον δικτυακό τόπο http://www.apogevmatini.gr/?p=55587

[13] Πολίτης Π. «Μέσα μαζικής ενημέρωσης: το επικοινωνιακό πλαίσιο και η γλώσσα τους». Στον δικτυακό τόπο http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_b10/index.html

[14] Fishman 1981: 100

[15]Δεσιμιώτης, Ν. Καντούνης, Κ. «Πεδίο μάχης το κέντρο της Αθήνας». Στον δικτυακό τόπο http://www.apogevmatini.gr/?p=55471

[16]«Ένταση και δακρυγόνα σε Αθήνα και Θεσσαλινίκη». Στον δικτυακό τόπο http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109388

[17]«Δεκάδες συλλήψεις και προσαγωγές σε Κερατσίνι και Εξάρχεια». Στον δικτυακό τόπο http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109350

[18] Hall 1989β:313-314

[19] ό.π. 315

[20] αναφέρομαι στο βίντεο που δείχνει αστυνομικούς να «φορτώνουν» σακίδιο με βόμβα μολότοφ σε έναν φοιτητή, έτσι ώστε να τον συλλάβουν. Όταν πληροφορήθηκαν για την ύπαρξη του βίντεο άλλαξαν τις καταθέσεις τους και ζήτησαν συγγνώμη.

[21] Κουκουτσάκη (υπό δημοσίευση)

[22] Cohen(1980), Folk devils and moral panics. The creation of mods and rockers

[23] Νικητάκη, Λ. «Ο νόμος για το άσυλο επαρκεί, αρκεί να εφαρμοστεί». Στον δικτυακό τόπο

http://www.apogevmatini.gr/?p=56404

[24] «Διαμαντοπούλου: χωρίς ιδεολογικό υπόβαθρο η επίθεση κατά του Πρύτανη». Στον δικτυακό τόπο http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109754

[25] Κουκουτσάκη (υπό δημοσίευση)

[26] Swaaningen 2005: 291

[27] ό.π. 295

[28] Hall 1989β: 318

[29] «Έλληνες παιδιά μεταναστών». Στον δικτυακό τόπο http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=114749

[30] ό.π.388

[31] Swaaningen 2005: 296

[32] ό.π. 300

[33] Melossi 2003: 388

[34] Πολίτης, Π. «Μέσα μαζικής ενημέρωσης: το επικοινωνιακό πλαίσιο και η γλώσσα τους». Στον δικτυακό τόπο http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_b10/index.html