Τρανσφοβία

Π. Σ. Μπούκλη[1]

«Πέρασα δύσκολα μέχρι το μυαλό μου να πάρει κάποια θέση…» Κάπως έτσι αρχίζει το ποίημα του Bruce Covey «Body & Isn’t». Όντως, δύσκολα παίρνει το μυαλό θέση όταν διαβάζει τη στήλη ‘Μικροπράγματα’ του Άρη Δημοκίδη στη LiFO της 18/7/2013.[2] Δύσκολα για δύο λόγους. Αφενός, γιατί η στήλη ανοίγει με τέσσερις «τρομοκρατικές» φωτογραφίες γυναικών ξαπλωμένων στο δρόμο, τα πρόσωπα των οποίων δεν είναι πλήρως καλυμμένα. Αφετέρου, γιατί δύσκολα το χωράει το μυαλό ποια αρρωστημένη βιοπολιτική (κατασταλτική) εξουσία νομιμοποιεί το τσιτάτο: «θα συλλάβουμε διεμφυλικούς για να βελτιωθεί η εικόνα της πόλης».

Μην παρεξηγηθώ, από άποψη αισθητικής όλοι απολαμβάνουμε μια όμορφη πόλη. Ακόμα και αν δεν έχουμε όλοι κατά νου την πλατωνική Καλλίπολη, ούτε το δαχτυλίδι του Γύγη, για να αρχίσουμε κουβενταρία για την ιδεώδη πολιτεία. Συγχρόνως, μπορούμε να φανταστούμε μια όμορφη πολιτεία, με τα πάρκα της, τα συντριβάνια της, τα νεοκλασικά της, τα αγάλματά της, την ιστορική αξία των μνημείων της, τη φροντίδα των νέων γενεών του  μέλλοντός της… Και διευρύνοντας το θέμα λίγο, με τις αξίες της, το σεβασμό της πολιτείας απέναντι στους πολίτες, τον σεβασμό μεταξύ πολιτών, το σεβασμό στις αρχές της δικαιοσύνης, της ηθικής, της εκπαίδευσης, της ισότητας, της πολιτικής, της Δημοκρατίας, της ελευθερίας.

Σκέφτομαι λοιπόν, σε όλα αυτά τι το κακό μπορεί να κάνουν τα διεμφυλικά άτομα. Μήπως πάλι από τα χρόνια που λείπω από τα μήτρια εδάφη, μήπως όλοι και όλες οι διεμφυλικοί σύντροφοι έχουν σηκώσει μπαϊράκι και άρχισαν να διώκουν μετανάστες, να τους κυνηγάνε με ρόπαλα και γκλοπς..; Ή μήπως όλοι οι διεμφυλικοί/-ες ενώθηκαν σε ένα τεράστιο τρανς ρομπότ στην πλατεία Συντάγματος, την Τρανς Όπτιμους και εκσφενδονίζουν δωδεκάποντα και STPs στο κτίριο της Βουλής, διότι επιτέλους σκέφτηκαν πως είναι αντι-Δημοκρατικό να είναι όλο το Κοινοβούλιο τιγκαρισμένο με cis (σις) άτομα… Οπότε μήπως οραματίστηκαν μια πάλη, οι trans σύντροφοι, κατά τη δικτατορία του σισοταριάτου!; Δεν ξέρω, απλά εικάζω και εξετάζω εκδοχές.

Μέσα σε διάφορες άλλες εκδοχές που βάζει το μυαλό του ανθρώπου, θα ήθελα να εξετάσουμε όμως και μία τελευταία. Έχει αβέβαιο μέλλον αυτή η εκδοχή και εμείς έχουμε αβεβαιότερο μέλλον εντός της, αλλά θα κάνω μια προσπάθεια. Όταν μιλάμε για τρανσφοβική βία, εννοούμε την τέλεση βίαιης εγκληματικής πράξης από μίσος προκαλούμενο λόγω της ταυτότητας φύλου του παθόντος/της παθούσας. Διαβάζοντας, λοιπόν, το Δελτίο Τύπου της 19^ης Ιουλίου 2013, του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) με θέμα «καθήκον κάθε δημοκρατικού ανθρώπου η απερίφραστη καταδίκη και η ανάληψη δράσης για το ρατσιστικό πογκρόμ που υφίστανται τα τρανς άτομα στη Θεσσαλονίκη», εντοπίζω τρία μείζονα σημεία που χρήζουν άμεσης κοινωνικής και νομικής (αντι-)δράσης. Αρχικά, από το ΣΥΔ μαθαίνουμε, πως από τις 30 Μαΐου τρανς άτομα στη Θεσσαλονίκη διώκονται από κρατικούς φορείς λόγω της ταυτότητας φύλου τους. Αυτό σαφώς είναι διαφορετικό από το να λέγαμε πως ομάδα πολιτών κινήθηκε ενάντια διεμφυλικών διότι εδώ έχουμε την πολιτεία η οποία, ενώ έχει χρέος την προστασία των πολιτών της, αντίθετα φαίνεται να παίρνει αποφάσεις σχετικές με την εγκληματικοποίηση συγκεκριμένων ομάδων ανθρώπων/πολιτών τις οποίες οφείλει (ανεξαρτήτως προσωπικού γούστου) να προστατέψει. Το οποίο μας φέρνει στο δεύτερο σημείο και στο επόμενο πρόβλημα. Με βάση την εμφανή ορατότητα και στοχοποίηση ατόμων λόγω του φύλου τους (που είναι οι φεμινιστές όταν τους/τις έχεις ανάγκη;), εύλογα γεννάται το ερώτημα: τι ακριβώς συμβαίνει στην Ελλάδα όσον αφορά την παροχή ιατρικών υπηρεσιών σε τρανς άτομα με σκοπό την βελτίωση του επιπέδου ζωής τους; Και με αυτό εννοώ, τα άτομα που στοχοποιούνται ως ορατά τρανς άτομα/πολίτες, έχουν κάποια υγειονομική στήριξη από την πολιτεία ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι γίνονται ορατά και κοινωνικά αποδεκτά ως γυναίκες/άντρες/queergender/transgender κλπ. όπως τα ίδια επιθυμούν; Αν όχι, γιατί; Ορμώμενοι από τη σκέψη της Τζούντιθ Μπάτλερ για να αποφασίσουμε σχετικά με το πόσο δίκαιη είναι μια κοινωνία δεν αρκεί να κοιτάξουμε το πώς η κοινωνία αυτή αντιμετωπίζει τους πολίτες της ούτε το πώς αυτή η κοινωνία δομείται.[3] Κυρίως, σύμφωνα με τη Μπάτλερ ενδεικτικό σημείο δικαιοσύνης σε μια κοινωνία είναι τα παρεπόμενα στοιχεία που εκδηλώνουν αποφάσεις για το πώς συγκεκριμένα άτομα (γυναίκες, άντρες, πολίτες) αναγνωρίζονται όντως ως ισότιμοι/-ες πολίτες. Ποια άτομα φιμώνονται και ποια αναδεικνύονται. Ποια εκθιάζονται για να λάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο και ποια παραγκωνίζονται. Ποια άτομα θα περάσουν από το κόσκινο της κοινωνικής νόρμας ως «σωστά» κοινωνικά υποκείμενα και ποια θα απορριφθούν. Με βάση το κατά πόσο στα σώματα αυτών των πολιτών, η πολιτεία βρίσκει έκδηλα σημάδια φυλετικής, ταξικής και πολιτικής τοποθέτησης. Σημάδια τα οποία θα τα κρίνει ως παραγωγικά για τη λειτουργία της κοινωνικής μηχανής και θα τα παροτρύνει και αναδείξει. Και άλλα τα οποία θα βρεθούν εγκλωβισμένα μεταξύ ποινικού και ιατρικού ελέγχου, θα ιατρικοποιηθούν, στιγματιστούν και εγκληματικοποιηθούν. Θα γίνουν δηλαδή ζωές μη-βιώσιμες, γιατί εκπίπτουν των στενών ορίων της αναγνωρισιμότητας του φύλου και της ταυτότητας του/της πολίτη.     

Εν κατακλείδι, για το τρίτο σημείο αυτού του προβληματισμού, θα ανατρέξω πάλι στο Μισέλ Φουκώ, όπως και στο κείμενο του 2009 για την Ομοφοβική Βία. Αυτή τη φορά θέλω να αναλογιστούμε την αποδοχή του Φουκώ της καντιανής διατύπωσης ότι Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του.[4] Με τη λέξη ανωριμότητα εδώ εννοείται μια ορισμένη κατάσταση βούλησης που μας κάνει να αποδεχόμαστε την εξουσία κάποιου άλλου για να μας οδηγήσει σε περιοχές όπου γίνεται επίκληση στη χρήση του Λόγου. Για παράδειγμα, όταν ένα βιβλίο αντικαθιστά την κριτική μας σκέψη, ή όταν ένας πολιτικός ηγέτης ή πνευματικός καθοδηγητής παίρνει τη θέση της συνείδησής μας ή ακόμα ακόμα όταν ένας γιατρός αποφασίζει πως πρέπει να μπούμε σε εντατική δίαιτα εάν θέλουμε να αποφύγουμε την έξοδο στις παραλίες με σκάφανδρο… Εν πάση περιπτώσει από το Διαφωτισμό και έπειτα επιτελείται η τροποποίηση της προϋπάρχουσας σχέσης η οποία συνδέει τη βούληση, την εξουσία και τη χρήση του Λόγου. Συνεπώς ο άνθρωπος (τρανς, cis, αριστερός, δεξιός, αριστερόχειρας, δεξιόχειρας κλπ) γίνεται υπεύθυνος στο να μετέχει συλλογικά με προσωπική όμως ευθύνη σε πράγματα που θα επιτελέσει προσωπικά. Υπό την οδηγία aude sapere: «τόλμησε να γνωρίσεις», «να έχεις το θάρρος, την τόλμη, να γνωρίσεις». Οι άνθρωποι, λοιπόν, είναι στοιχεία και συγχρόνως φορείς μιας διαδικασίας. Μπορούν να αποδεχτούν το βαθμό στον οποίο συμμετέχουν σε αυτήν και να γίνουν εθελοντικοί πρωταγωνιστές της. Μπορούν όμως και να ξεχαστούν, να σκεφτούν άλλο ένα όμορφο και απλό στερεότυπο για το τι σημαίνει να είσαι τρανς, να μην είσαι τρανς, να έχεις φύλο, να «κάνεις» φύλο, να επιτελείς αυτό που σου έχει δοθεί ως φύλο, να αποδέχεσαι σε κάποιο βαθμό το φύλο ή ελεύθερα να εκφράζεις, αυτό που θέλεις οι άλλοι πολίτες να αναγνωρίζουν ως το φύλο σου ή να αρνείσαι τις κατηγορίες φύλου κλπ. και να σφυρίξουν στην καλύτερη περίπτωση αδιάφορα, μισητά στη χειρότερη.

Με το πρόσφατο δημοσίευμα της LiFO, αυτό που γίνεται ξεκάθαρο είναι πως πάνω στις πλάτες μας και γύρω από το φύλο παίζονται πλέον ξεκάθαρα, στρατηγικά παιχνίδια ελευθερίας. Οι σχέσεις μας με τους άλλους, με τους εαυτούς μας, πλέον, επαναπροσδιορίζονται μέσα σε ένα καθεστώς παγιωμένης τρανσφοβικής βίας. Βίας κατά των γυναικών. Βίας κατά των αντρών. Βίας κατά του φύλου. Δεν θα μιλήσω εδώ για το τι νομικές κινήσεις μπορούν και οφείλουν να γίνουν. Αυτές θα είναι υλικό μιας άλλης δημοσίευσης. Αυτό που θα ήθελα εδώ να σκεφτούμε είναι πως η εγκληματικοποίηση της ταυτότητας φύλου, ανεξάρτητα από την πίστη ή την απιστία μας στο Διαφωτισμό, απαιτεί μόχθο και πάλη από όλους μας. Καθώς θα μας προέτρεπε ο Φουκώ, αυτός ο μόχθος είναι σύμφυλος και δίνει μορφή στον πόθο μας για ελευθερία. Το φύλο μας είναι αδιάρρηκτα δεμένο με την ελευθερία μας. Το φύλο είναι η ελευθερία μας.

[1] Διδάκτωρ Νομικής, London School of Economics.
[2] LiFO Τι ακριβώς σημβαίνει με τις τρανς στη Θεσσαλονίκη; 18/07/2013 [http://www.lifo.gr/team/bitsandpieces/39982?utm_medium=twitter&utm_source=twitterfeed]
Πρώτο Θέμα ‘Μπαράζ προσαγωγών ενόψει του Thessaloniki Pride καταγγέλουν οι τράνς’ 04/06/2013 [http://www.protothema.gr/greece/article/283640/mparaz-prosagogon-enopsei-toy-thessaloniki-pride-kataggeloyn-oi-trans/]
Το Βήμα ‘Θεσσαλονίκη Στο κρατητήριο δικηγόρος, επειδή υπερασπίστηκε τρανσέξουαλ’ 06/06/2013 [http://www.tovima.gr/society/article/?aid=516619]
[3] Judith Butler ‘Doing Justice to Someone: Sex Reassignment and Allegories of Transsexuality’ in J Butler Undoing Gender, ΝΥ & London: Routledge, 2004, 57-71.
[4] Μισέλ Φουκώ Τι Είναι Διαφωτισμός; Αθήνα: Εκδόσεις Έρασμος, 1988, passim.