Τρελοί για λύσιμο. Η Κόλαση τελειώνει Κυριακή

Matti da slegare. L’inferno finisce di domenica

Τρελοί για λύσιμο. Η Κόλαση τελειώνει Κυριακή

Μέχρι τις 31 Μαρτίου τα έξι δικαστικά ψυχιατρικά νοσοκομεία ('Opg - Ospedale psichiatrico giudiziario) της Ιταλίας θα πρέπει να κλείσουν βάση του νόμου. Αλλά δεν θα είναι απλό.

Πήγαμε να επισκεφθούμε το Opg της Barcellona, στην Pozzo di Gotto, όπου ο κατά συρροή δολοφόνος ζει δίπλα με κάποιον που έσπασε μια τηλεόραση.

Ανάμεσα σ΄ ελπίδες και αγωνίες, οι αφηγήσεις των εγκλείστων.

του  Adriano Sofri*

BARCELLONA, POZZO DI GOTTO (Messina): Πλησιάζουμε στην Τρίτη Πτέρυγα και κάποιος φωνάζει, πρώτα στον διευθυντή, στη συνέχεια, σε όλους μας: “Μου αξίζει αυτό; Δεν μου αξίζει! Δεν μου αξίζει! “. Έχουμε ήδη επισκεφθεί το πρώτο τμήμα κι ο διευθυντής μας προειδοποίησε: "Μετά το τρίτο είναι πιο δύσκολα." Πρόκειται για το παλιό Τμήμα Διεγερτικών. Δεν θα υπάρξει καμιά απερίσκεπτη πράξη, μόνο πρόσωπα και χειρονομίες που μαρτυρούν ευγένεια, άγχος, λύπη. Υπάρχει ένας νεαρός κλεισμένος, μ΄ αυτόν πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, μας προειδοποιούν - είναι ο ίδιος που χτύπησε την θωρακισμένη πόρτα του κελιού του πίσω από τα ήδη κλειστά κάγκελα. Τα άλλα δωμάτια είναι ανοιχτά, μεγάλα ευρύχωρα και φωτεινά, έξι άτομα, καμιά κουκέτα. Μερικά κοιμούνται σε ράντζα: λιγότεροι από εκείνους που θα βρείτε, οποιαδήποτε στιγμή, σε μια φυλακή "κανονική". Έχουν περάσει οι δίσκοι τροφίμων, που έφεραν δύο νεαρές εγκάρδιες κοπέλες (απ' το προσωπικό). Οι έγκλειστοι (έτσι τους ονομάζουν)  με συντομία μιλούν για τον εαυτό τους, πρέπει να έχουν συνηθίσει στους επισκέπτες κι έμαθαν να χρησιμοποιούν το λεπτό που μπορεί κανείς να τους ‘αγγίξει’ .  “Έρχονται σαν να πηγαίνουν σε ζωολογικό κήπο”.

Λένε το όνομα, την ηλικία, τα χρόνια που έχουν περάσει εκεί και μία-δυο σημαντικές γι' αυτούς φράσεις. Ο Giovanni, ετών 37, απ' το Benevento, βρίσκεται 12 χρόνια στα Opg του Secondigliano και προηγουμένως της Aversa, δείχνει την κοιλιά του, που είναι πρησμένη απ' την μια πλευρά και λέει: “μια σουβλιά (αισθάνομαι), πρέπει να χειρουργηθώ”. Ο Francesco, 33 ετών, “είχα κρεμαστεί, θέλω να σταματήσω να ζω, αλλά αντί γι' αυτό άρχισα το κάπνισμα”. Ένας άλλος, ο Giovanni, λέει «γίνομαι 82 ετών στις 29 Δεκεμβρίου, αλλά σύμφωνα με τα επίσημα χαρτιά, τον Φεβρουάριο”- είναι εδώ δυο χρόνια, “ελπίζω να μείνω, η Messina μια κόλαση, εννέα σε ένα κελί”. Ο Vincenzo απ' το Palermo, βρίσκεται εδώ 17 χρόνια.

Ο Salvatore είναι απ' το Comiso, είναι νέος, αρχίζει να κλαίει: “Μου λείπει η μαμά μου”. Τα Opg κλείνουν στις 31 Μαρτίου “μα είναι Κυριακή!” λέει ανήσυχος. ΄Ηδη. Μ' αγκαλιάζει, θέλει ν' αγκαλιάζει, πολλοί το έχουν αυτό εδώ. Ο Carlo είναι πιο επιφυλακτικός στην αρχή, μετά αλλάζει: “είμαι 36 χρονών, ήρθα στα 33 μου, γερνάω εδώ.. Μου έριξαν δύο χρόνια για βίαιες πράξεις, χτύπησα κάποιον επειδή δεν ήθελα τα φάρμακα, είμαι ήδη στη δεύτερη παράταση. Ο πατέρας μου δούλευε στην Ilva στο Taranto, πέθανε από καρκίνο. Έγραφα τραγούδια, δείτε την ποίηση μου στο Youtube, Catene”. Την είδα μετά. Ο Domenico, 40 ετών, έκανε ένα χρόνο στη φυλακή και πέρασε άλλα δέκα στα ψυχιατρεία “Δεν ζητάω άδειες γιατί δεν έχω χρήματα. Έκανα αιμοκάθαρση από 18 ετών. Δεν το κάνω πια. Καταναλώνω τα πάντα”. Ένας τους με καλεί πιο πέρα και φωνάζει “Το αξίζω αυτό; Δεν το αξίζω!” λέει θέλοντας κάτι να μου πει. Μου ψιθυρίζει σαν οι άλλοι να μην ακούν “όχι, δεν το αξίζω!”. Νομίζω πως κανείς δεν το αξίζει.

Όλοι αναφέρονται στις αναβολές (παρατάσεις του εγκλεισμού). Όποιος έρχεται εδώ δεν του καταλογίζεται η πράξη του, αλλά δηλώνεται ως κοινωνικά επικίνδυνος. Στο τέλος, τα δύο έτη, παρατείνονται για ένα επιπλέον, δύο (ή πέντε ή δέκα). Στο άπειρο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, επειδή δεν έχει πού να πάει έξω και κανείς δεν θέλει να τον αποδεχθεί. Μια ντροπή.

Το κρεβάτι της μηχανικής καθήλωσης βρίσκεται σ' ένα λευκό και τακτοποιημένο δωμάτιο. Στην πραγματικότητα, ολόκληρο το τμήμα είναι πρόσφατα ανακαινισμένο κι΄ ασβεστωμένο: δάπεδο λουστραρισμένο, καθαρές τουαλέτες, κοινή τραπεζαρία. Πρόκειται για ένα κανονικό κρεβάτι, με ένα λουρί για να περάσει στο στήθος όποιου ξαπλώσει εκεί, την “fiorentina”. Υπάρχουν τρία συνολικά. Όταν ήρθα εδώ, λέει ο διευθυντής Nunziante Rosania, υπήρχαν 27. Είναι φτιαγμένα έτσι ώστε το άτομο, γυμνό, δένεται στους καρπούς και στους αστραγάλους και στο μέσον περίπου του σώματος βρίσκεται μια βρώμικη τρύπα απ' την οποία μπορεί να αφοδεύει. Μπορεί να μείνει εκεί δεμένος κανείς για μέρες και εβδομάδες και μήνες. Όσοι το αντέχει η καρδιά σας, δείτε στο Youtube το σχετικό ντοκιμαντέρ, που τραβήχτηκε απ' την Κοινοβουλευτική Επιτροπή.

Ένα μεγάλο μέρος του Οpg απορρίφθηκε από την Επιτροπή υπό την προεδρία του Ignazio Marino, και μερικές απ' τις υπηρεσίες έχουν ήδη κλείσει. Στο επόμενο, ένας νεαρός, ο Salvatore, μ' αρπάζει απ' το λαιμό και με φιλάει με πάθος και κάνει το ίδιο και με τον διευθυντή που είναι δυο παλάμες ψηλότερος κι από κείνον κι από μένα. Στη συνέχεια, ο ίδιος, σπεύδει να δημιουργήσει μια παράσταση για το νεαρό φωτογράφο, συνδυάζοντας μπουφάν και κρεμάστρες, εφημερίδες, σχέδια,  γλυκά. Στο μεταξύ οι άλλοι μαζεύονται πλήθος γύρω μας. Ο Remigio, 34 ετών απ' το Brindisi, αφηγείται ξέφρενα την επική ιστορία ενός γιου καλής οικογενείας, τοξικομανή, ληστή και πολλά άλλα. Ο Giuseppe: “Η μητέρα μου πέθανε το 2011, πάντα την σκέφτομαι, με έντυνε, με έπλενε..” Ο Μ. 36 ετών, απ' το Μαρόκο. “Μου έριξαν δύο χρόνια επειδή έσπασα μια τηλεόραση στον κεντρικό σταθμό του Milano, κι΄ έπειτα διαρκώς παρατάσεις εδώ και επτά χρόνια. Στο Milano έχω δύο αδερφές, ξαδέρφια, θα μπορούσαμε τουλάχιστο να συζητήσουμε”. Ο Peppino, σήμερα συμπληρώνει τα 54 κι ευχαριστεί το διευθυντή γιατί η γυναίκα του έφτιαξε την τούρτα “το παντεσπάνι, πολύ καλό!” λέει. (Δεν ήταν αναμενόμενο ότι θα το μαθαίναμε, οπότε το σχολιάζω με ευχαρίστηση). Ο Salvatore, 53 ετών “έχω περάσει 4 μήνες στην φυλακή στην Catania, πολύ καλύτερα είναι εδώ, διαβάζω, γράφω ποίηση..” Μου δείχνει ένα βιβλίο που κρατά, “Η άλλη ελευθερία” (“L’altra libertà”). Ο Antonio είναι από κείνους που μένουν στο κρεβάτι, αλλά σηκώνεται: 75 ετών, συνέβη το Μάρτιο “ένα χτύπημα με όπλο”, τραυμάτισε μια γυναίκα αυτό το χτύπημα. “Θα τελειώσω εδώ μέσα τις μέρες μου, να ήταν τουλάχιστον ένα πραγματικό νοσοκομείο”.

Ένας αξιωματικός της σωφρονιστικής αστυνομίας μας συνόδευε, πρέπει να έχει δει τόσα πολλά. “Με το κλείσιμο των Opg”, λέει, «μπαίνει τέλος στην πρακτική να βάζουμε εκείνους που είναι δύσκολο να τους διαχειριστούμε απλά να σαπίσουν στη φυλακή”. “Δεν μου αρέσει η δημαγωγία”, προσθέτει. Μας προτρέπει να ρωτήσουμε όποιον βρέθηκε, επίσης, στη φυλακή, πού ήταν καλλίτερα. θα αισθανόταν καλύτερα. Εύκολο παιχνίδι. Ο Pasquale, ετών 45 “δεν θέλω να κλείσει ”. Είναι πολύ άσχημα, δείχνει το μπράτσο του όλο χαραγμένο και προειδοποιεί: “Θα κρεμαστώ απόψε”. Έχει γυρίσει όλα τα Opg, “αυτό είναι το καλύτερο”.“ Δεν τα καταφέραμε μαζί του” λένε και κουνούν το κεφάλι. Γυρίζει πάντα πίσω. Έχω τόσα πολλά να καταμαρτυρήσω. Λυπάμαι, καταλαβαίνω πραγματικά ότι δεν φαίνονται ούτε αμυδρά, πίσω από τις δύο γραμμές για τον καθένα, οι άνθρωποι με ποινή.

Υπάρχουν σήμερα στην Βαρκελώνη εκατόν ογδόντα τρείς έγκλειστοι, και επιπλέον, δεκαοκτώ κρατούμενοι «κανονικοί» τοποθετημένοι για δουλειά. Η πλειονότητα βρίσκεται εδώ για ασήμαντους λόγους. Σαράντα περίπου έχουν διαπράξει μία ή περισσότερες δολοφονίες, σχεδόν όλοι στην οικογένεια. Δεν είναι αλήθεια ότι δεν θέλουν να μιλήσουν ή ότι λένε ψέματα. Σήμερα αυτό εδώ παραμένει ένα κακόφημο μέρος όπου άρρωστοι άνθρωποι παραμένουν φυλακισμένοι και άνθρωποι ακίνδυνοι κρατούνται, επειδή έξω γι' αυτούς δεν υπάρχει χώρος. Αλλά πώς είναι δυνατόν, ρωτώ, την παραμονή, ενός κλεισίματος που αναγγέλθηκε εδώ και χρόνια, αυτό το μέρος να φαίνεται αξιοπρεπές, ενώ λίγο καιρό πριν, ήταν μια κόλαση εξαθλίωσης; Από το 1997 έως το 2007, τα πράγματα άλλαξαν δραματικά, θα απαντήσουν. Διώχτηκε έξω η φάρα των μεγάλων μαφιόζων που προσποιούταν (ότι είχαν ψυχιατρικό πρόβλημα). Από το 2008 τα πράγματα επιταχύνθηκαν. «Υπήρχαν εκατόν εξήντα έγκλειστοι, ένα χρόνο μετά έφτασαν τους τετρακόσιους. Μας ξεφόρτωναν- στην κυριολεξία, φορτηγά γεμάτα- ανθρώπους σε ακραίες συνθήκες. Μέσα σε δύο χρόνια 'χάσαμε' 62 υπαλλήλους, ή σε πρόωρη συνταξιοδότηση, ή με μετάταξη στο  στρατιωτικό νοσοκομείο : δεν αντέχανε άλλο. Δεν καταφέρνουμε να πληρώσουμε τα φάρμακα. Έχουμε 108.000 τετραγωνικά μέτρα, και  10.000 ευρώ για τη συντήρηση ενός έτους. ΟΙ τοπικές κοινωνίες μας τους στέλνουν πίσω. Το 50% των περιπτώσεων επιστρέφουν επειδή σταματούν την θεραπεία. Οι τοπικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας λένε ότι δεν διαθέτουν τις απαιτούμενες δομές. Στη Σικελία η μετάβαση απ' τη Δικαιοσύνη στη Υγεία, δεν έγινε ποτέ.  Το Opg είναι ακόμα φυλακή, και εξ ορισμού δεν μπορεί να θεραπεύσει και ούτε, κυρίως, να οδηγήσει σε αποκατάσταση. Το απότομο κλείσιμό του, όμως, είναι η καλύτερη λύση; Όταν πάμε στη Ρώμη, ακούμε μόνο την ερώτηση: “Πού θα τους βάλουμε;”»

Υπάρχουν, γενικά μιλώντας, τρεις καταστάσεις: αυτοί που μπορούν να πάρουν εξιτήριο, οι οποίοι αποτελούν τη σχετική πλειονότητα. Εκείνοι που έχουν ανάγκη να παρακολουθούνται με εξατομικευμένα προγράμματα, σε μικρές κοινότητες στήριξης στην υγεία και στην εργασία και συνδεδεμένες με τον τόπο καταγωγής τους. Για τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, το χειρότερο είναι η προοπτική του κλασσικού ψυχιατρείου: είναι τρελοί, δεν ανήκουν πια στην κοινωνία. Αντιθέτως, ακόμα και στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, οι σχέσεις είναι εξίσου σημαντικές όσο η προστασία και τα φάρμακα. Ο Salvatore, προϊστάμενος νοσηλευτής με πείρα σαράντα ετών, λέει: «Μερικές φορές πρέπει να τους διδάξουμε το πώς να τρώνε με μαχαιροπίρουνα, το πώς να ντύνονται, το πώς να κάνουν ένα μπάνιο. Την ικανοποίηση σε μας την δίνουν μόνο αυτοί. Χάρη στην Margara, έγινε ένας διαγωνισμός για νοσηλευτές και αυτοί που προσλήφθηκαν, διορίστηκαν στα Opg. Πριν υπήρχε μόνο μια υπηρεσία πρώτων βοηθειών, πηγαίναμε θεραπεία μ΄ ένα φακό της τσέπης”.

Υπάρχει ένα όμορφο καινούριο σπίτι που φτιάχτηκε με δάνειο από τον Δήμο για ορισμένους εγκλείστους. Είναι το Σπίτι της Αλληλεγγύης και της Υποδοχής του Don Pippo Insana (υπάρχει video http://www.youtube.com/watch?v=-YveHWwzVLg) κι σχετική ανάρτηση εδώ). Είναι 68 ετών και η αποστολή του είναι να κλείσει το Opg,  μαζί με έναν συν-αδερφό του, τον Don Gregorio και αφοσιωμένες εθελόντριες. Ιερέας στα 23 του, έγινε, το 1984, εφημέριος στο Opg. Αδεια έπαιρναν μόνο όσοι είχαν χρήματα, κι΄ έτσι αυτός τους δεχόταν για φιλοξενία στο σπίτι του (ενν. αυτούς που δεν είχαν χρήματα). Το όνομα της ένωσης το επέλεξε ένας έγκλειστος: είχε ρίξει από ένα μπαλκόνι το κοριτσάκι του, σήμερα είναι ένας άνθρωπος που αναστήθηκε.  “Είχαμε πολλούς κατά συρροή δολοφόνους», λέει, «αλλά και έναν άστεγο άνδρα που συνελήφθη γιατί δεν έδειξε την ταυτότητα που δεν είχε". Το χειρότερο πράγμα, λέει, είναι η εγκατάλειψη: γονείς που δεν θέλουν πια να τους δουν, κηδεμόνες που τους ληστεύουν τις συντάξεις τους. Αφηγείται τον αποτρόπαιο τρόπο που χρησιμοποιεί το προσωπικό για να τους οδηγήσει στα κρεβάτια της μηχανικής καθήλωσης, όμως δεν θα πρέπει να κρίνουμε γενικά το προσωπικό, λέει, αλλά η κοινοβουλευτική επιτροπή αναφέρθηκε σ΄ αυτό. Ωστόσο, ορισμένες αναγκαστικές νοσηλείες, που γίνονται έξω, μεταχειρίζονται τους ανθρώπους χειρότερα απ΄ ό,τι μέσα.

Όταν αφήνουμε το τελευταίο τμήμα, η καγκελόπορτα κλείνει. Ο Salvatore, που δεν έχει σταματήσει στιγμή να αυτοσχεδιάζει «κινήσεις και παιχνίδια που προσκαλούν»,  κολλάει τώρα στα κάγκελα και στέλνει ξέφρενα φιλιά με το χέρι του, και εμείς στρέφουμε προς τα πίσω για ν' ανταποδώσουμε τον χαιρετισμό. Όταν είμαστε πια σε αρκετή απόσταση ασφαλείας, έτσι  ώστε συστολή του να νοιώσει ασφαλές το περιβάλλον, ακούμε μια σπαρακτική κραυγή: “Amoreeeeeee” (“Αγάπηηηηηηη»).

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «La Repubblica» στις 17 Φεβρουαρίου 2013

*Ο Adriano Sofri (γεννήθηκε στην Τεργέστη, την 1^η  Αυγούστου 1942) είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής, πρώην ηγέτης της Lotta Continua.  Καταδικάστηκε το 1990 σε 22 χρόνια στη φυλακή - μετά από μια μακρά και αμφιλεγόμενη δικαστική διαδικασία - ως ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του αστυνομικού επιτρόπου Luigi Calabresi. Αφέθηκε ελεύθερος από τη φυλακή τον Ιανουάριο του 2012, λόγω της λήξης της ποινής.

 [από τον Θεόδωρο Μεγαλοοικονόμου]