Πέμπτη 15 Απριλίου 2010

ο τρόμος όπως τον μετέδωσε πρώτος ο σταθμός μας...




Αθήνα, 14/4/2010 
Προς το Εποπτικό Όργανο Δεοντολογίας και το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΣΗΕΑ:
Τις τελευταίες μέρες γράφεται μια από ακόμα μελανή σελίδα της ελληνικής δημοσιογραφίας, καθώς εκτυλίσσεται μπροστά μας μια, συντονισμένη από την αστυνομία, όπως φαίνεται, επιχείρηση τρομοϋστερίας και ανθρωποφαγίας από μερίδα των ΜΜΕ εις βάρος των κατηγορουμένων για συμμετοχή στην οργάνωση «Επαναστατικός Αγώνας». Θεμελιώδεις αρχές δεοντολογίας του κλάδου μας, όπως ο σεβασμός στην προσωπικότητα και την ιδιωτική ζωή των πολιτών, ο σεβασμός του τεκμηρίου της αθωότητας, ο έλεγχος και η τεκμηρίωση της πληροφορίας που μεταδίδεται παραβιάζονται κατ’ εξακολούθηση από αρκετούς δημοσιογράφους, πιθανότατα με την παρότρυνση των “πηγών” τους και των ιεραρχικά ανωτέρων τους στα Μέσα Ενημέρωσης που εργάζονται. 
Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε κάποια δείγματα αυτής της πραγματικότητας, όπως η αναφορά στους χαρακτηρισμούς  «τρομοκράτες» ή «εγκληματίες» ήδη από το βράδυ του Σαββάτου και ενώ η ανακοίνωση της ΓΑΔΑ μιλούσε για προσαγωγές, προεξοφλώντας δικαστικές αποφάσεις, η οργανωμένη από την αστυνομία είσοδος των τηλεοπτικών συνεργείων στις οικείες των συλληφθέντων και η έκθεση του προσωπικού τους χώρου, η ενόχληση και διαπόμπευση του οικογενειακού και κοινωνικού τους περιβάλλοντος, η άκριτη υιοθέτηση και αναπαραγωγή χωρίς καμία τεκμηρίωση «διαρροών από την Αστυνομία», η απόκρυψη πληροφοριών που φωτίζουν από άλλες πλευρές την υπόθεση (όπως λ.χ. ο εμφανής τραυματισμός 2 εκ των συλληφθέντων) και βεβαίως τα σεξιστικά σχόλια που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα blog και sites, τα οποία ακόμα και αν δεν εμπίπτουν στη δικαιοδοσία της ΕΣΗΕΑ, η Ένωση οφείλει να ελέγξει αν οι διαχειριστές τους ή οι συντάκτες τους είναι μέλη της.
Αυτά τα φαινόμενα παραβιάζουν τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, υπονομεύουν το δικαίωμα της κοινωνίας στην αξιόπιστη πληροφόρηση και ασφαλώς ουδεμία σχέση έχουν με τη θεμελιώδη αρχή της ανεξαρτησίας της δημοσιογραφίας.
 Ζητάμε άμεσα την παρέμβαση του Εποπτικού Οργάνου Δεοντολογίας και του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΣΗΕΑ προκειμένου να επανακατοχυρωθούν οι δεοντολογικές αρχές που οφείλουν να διέπουν το επάγγελμά μας.
Βαγγέλης Γέττος, ραδιοφωνικός σταθμός «Στο Κόκκινο 105,5»
Σπύρος Γεράρδης, ραδιοφωνικός σταθμός «Στο Κόκκινο 105,5»
Μαρία Καλυβιώτου, εφημερίδα «Αυγή»
Γιώργος Κυρίτσης, εφημερίδα «Αυγή»
Μαρία Λούκα, ραδιοφωνικός σταθμός «Στο Κόκκινο 105,5»
Ιασωνας Παναγιωτόπουλος, ραδιοφωνικός σταθμός «Στο Κόκκινο 105,5»
Ματίνα Παπαχριστούδη , εφημερίδα «Ισοτιμία»
Κώστας Ράπτης, ραδιοφωνικός σταθμός «Αθήνα 9,84»
Δημήτρης Τρίμης, εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»
* Συμφωνούμε με το κείμενο και υπογράφουμε και εμείς:
Κατερίνα Παρδάλη (ΑΠΕ)
Πέτρος Τσάγκαρης (ΑΠΕ)
Γιάννης Κωστάκης (άνεργος)

 Η σχέση των ΜΜΕ με τις πηγές τους αποτελεί θεμελιακό στοιχείο της διαδικασίας "κατασκευής της είδησης" και, κατ' επέκταση, του ερμηνευτικού πλαισίου εντός του οποίου εντάσσεται το γεγονός το οποίο επιλέγεται για να αποτελέσει είδηση. Η σχέση αυτή είναι ακόμα πιο σημαντική όταν πρόκειται για ζητήματα του δημόσιου βίου, όπως το έγκλημα, για τα οποία τα ΜΜΕ είναι η κύρια αν όχι αποκλειστική πηγή ενημέρωσης του κοινού.  Αν θα πρέπει, λοιπόν, να προβληματοποιήσουμε αυτή τη σχέση,  η αναφορά θα είναι στον ευρύτερο ιδεολογικό ρόλο των ΜΜΕ και την τάση τους να ερμηνεύουν τα γεγονότα με τους όρους μιας συμβατικά αποδεκτής κοσμοθεώρησης σε σχέση με την ισχύουσα τάξη πραγμάτων, η οποία αναπαριστάται ως η αυτονόητα φυσική τάξη πραγμάτων: το  ειδησεογραφικό μήνυμα δεν απεικονίζει, αλλά αναπλάθει, αναπαριστά συμβολικά την πραγματικότητα στην οποία αναφέρεται, τα παραγόμενα από τα ΜΜΕ μηνύματα εντάσσονται στο πλαίσιο που έχει οριοθετηθεί από την κυρίαρχη ιδεολογία της κοινωνικής συναίνεσης. Η βιβλιογραφία γύρω από αυτό το ζήτημα είναι πλούσια -με κορυφαίο, κατά την άποψή μου, το έργο του Stuart Hall, Policing the crisis-, κατά συνέπεια δεν σκοπεύω να επεκταθώ στο ζήτημα αυτής καθεαυτής της σχέσης των ΜΜΕ με τις πηγές τους.
Στο κείμενο το οποίο δημοσιεύεται παραπάνω, καταγγέλλεται ο τηλεοπτικός βανδαλισμός των τελευταίων ημερών με την επίκληση των αρχών της δημοσιογραφικής δεοντολογίας οι οποίες παραβιάζονται. Καθότι, όμως, οι αρχές αυτές ευθέως παραπέμπουν στην παραβίαση συνταγματικά κατοχυρωμένων  και θεμελιακών δικαιωμάτων του πολίτη,  τίθενται αβίαστα τα εξής ερωτήματα: πρώτον, τα λεγόμενα «παπαγαλάκια» κάνουν κάτι δομικά διαφορετικό από την συνήθη ρουτίνα του αστυνομικού ρεπορτάζ και, δεύτερον, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι οι αρχές των οποίων γίνεται επίκληση έχουν ένα δικό τους, αυτονόητο νόημα το οποίο μοιράζονται δημοσιογράφοι, πηγές και κοινό ή είναι η υπερβολή αυτή που τραβάει την προσοχή και προβληματοποιεί την συνθήκη; Θα φέρω ένα παράδειγμα: η έκρηξη της βόμβας που σκότωσε τον 15χρονο Αφγανό [παραμένοντας στο κλίμα, συνειδητά δεν αναφέρομαι στο θύμα με το όνομά του] πυροδότησε αφηγήσεις τόσο για το θύμα όσο και για τους υποτιθέμενους δράστες. Το θύμα, ως Αφγανός μετανάστης, με περισσή ευκολία και όρους αυτονόητου ενδύθηκε το ρόλο του κακομοίρη ρακοσυλλέκτη  που έψαχνε στα  σκουπίδια να βρει τα αναγκαία προς το ζην. Το ενδεχόμενο τα δυο μικρά παιδιά να πείραξαν τη φονική τσάντα απλώς ως παιδιά, παίζοντας δηλαδή όπως κάθε παιδί, χάθηκε στις αφηγήσεις για τους εξαθλιωμένους μετανάστες που ζουν απ’ τα σκουπίδια, όπως αφηγούντο οι περίοικοι: το παιδικό παιγνίδι αναφέρθηκε μόνο σε σχέση με τα «δικά μας παιδιά» που συνήθιζαν να παίζουν στο παρακείμενο πάρκο, προσωποποιώντας έτσι το δράμα του παιδιού-μετανάστη στο οποίο δεν αναγνωρίζεται η παιδική ιδιότητα καθώς κατισχύει η ιδιότητα του μετανάστη.[i]  
Ίσως τίποτα παραπάνω από ένα παράδειγμα, απλώς για να σημειώσω τη σχετικότητα του περιεχομένου που δίδεται στα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη, ένα από τα πολλά παραδείγματα που το άτομο/πολίτης, δράστης ή θύμα, αφήνει την αξιοπρέπεια του στην είσοδο της είδησης[ii]  που αναπαριστά «το ανθρώπινο δράμα» όσο πιο δραματικά γίνεται.
Έτσι απομειωμένη η ανθρώπινη αξία στα μέτρα του αξιολύπητου και σταθερά ανώνυμου σκουπιδόπαιδου, επανήλθε στο προσκήνιο με την αναφορά στο περίφημο τηλεφώνημα μελών του ΕΑ και τα «χαχανίσματα» που προκάλεσαν αλυσιδωτές εκρήξεις οργής στο θίασο των παρουσιαστών του MEGA του οποίου το δελτίο έτυχε να παρακολουθώ.   Ανακριβής –για να εκφραστώ κόσμια!- η πληροφορία και αυτή η ανακρίβεια προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων  στους κύκλους φερόμενων ως πιο έγκυρων σχολιαστών∙ κατά το φερόμενων ως τρομοκρατών, για να επανέλθουμε στην ευρύτερη αφήγηση.
Κατά τα λοιπά, θα συμφωνήσω μέχρι κεραίας με την εξειδίκευση των παραδειγμάτων, όπως  αναφέρονται στο κείμενο των [αρκετών εξ αυτών, φίλων] δημοσιογράφων  που καταγγέλλουν τον τηλεοπτικό βανδαλισμό. Σημειώνοντας απλώς ότι το πρόβλημα υπάρχει και αναπαράγεται συνεχώς μέσα από μια σειρά δημοσιογραφικών πρακτικών οι οποίες ενσωματώνουν και αναπαράγουν (συχνά σε λανθάνον, υπονοούμενο επίπεδο) τρέχοντα στερεότυπα και την αντίληψη ότι κάποιοι δεν έχουν δικαίωμα να έχουν δικαιώματα∙ ακόμα και όταν το πρόβλημα δεν αναδεικνύεται μέσα από την υπερβολή των  δημοσιογραφικών πρακτικών που χρησιμοποιούν τις /ή χρησιμοποιούνται από τις πηγές τους για να υπογραμμίσουν ότι κυρίαρχο πρόταγμα είναι αυτό του νόμου και της τάξης∙ με όποιο κόστος για τους πολίτες, την κοινωνία, τους θεσμούς.
  


[i] Οι δραματοποιημένες ειδήσεις ταιριάζουν απόλυτα με την τάση για προσωποποιημένη ενημέρωση. Σε τελική ανάλυση, το δράμα είναι το δράμα είναι το ιδανικότερο μέσο για την απεικόνιση των ανθρώπινων συγκρούσεων (Bennet, W. Lance (1999: 113), Ειδήσεις. Η πολιτική των ψευδαισθήσεων, Αθήνα: ΔΡΟΜΕΑΣ)  

[ii] Για να παραφράσω τον Μοντεχρίστο στον Ισοβίτη του Αρκά [«οι κρατούμενοι αφήνουν την αξιοπρέπειά τους στην είσοδο, μαζί με τα προσωπικά τους αντικείμενα»]

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου